মহাত্মা গান্ধী (১৮৬৯-১৯৪৮) : ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপিতা ।
মহাত্মা গান্ধী এগৰাকী ভাৰতীয় অধিবক্তা, ৰাজনীতিবিদ, সমাজকৰ্মী আৰু সাহিত্যিক আছিল, যি ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ নেতা হৈছিল। তেওঁ ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ এজন গুৰুত্বপূৰ্ণ নেতা আছিল। তেওঁৰ সত্য, সৰলতা আৰু আত্ম-অনুশাসনৰ নীতিয়ে লাখ লাখ লোকক অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল। শান্তিপূৰ্ণ প্ৰতিবাদৰ শক্তিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি তেওঁ দাণ্ডী যাত্ৰা (Salt March) আৰু ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন (Quit India Movement)ৰ দৰে উল্লেখযোগ্য আন্দোলনৰ নেতৃত্ব দিছিল।
মহাত্মা গান্ধীৰ প্ৰাৰম্ভিক জীৱন (Early Life of Mahatma Gandhi) -
জন্ম আৰু পৰিয়ালৰ পটভূমি (Birth and Family Background):
মহাত্মা গান্ধীৰ জন্ম হৈছিল 1869 চনৰ 2 অক্টোবৰত ভাৰতৰ বৰ্তমানৰ গুজৰাটৰ উপকূলীয় চহৰ পোৰবন্দৰৰ এটা হিন্দু পৰিয়ালত। তেওঁৰ পিতৃ কৰমচান্দ গান্ধীয়ে পোৰবন্দৰ ৰাজ্যৰ দিৱান হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিছিল আৰু মাতৃ পুতলীবাই গান্ধীৰ আধ্যাত্মিক বিকাশত প্ৰভাৱ পেলোৱা গভীৰ ধৰ্মীয় মহিলা আছিল।
শৈশৱ আৰু শিক্ষা (Childhood and Education):
মহাত্মা গান্ধীয়ে ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিকভাৱে চহকী পৰিবেশত ডাঙৰ-দীঘল হৈছিল। তেওঁ আছিল এজন লাজুকীয়া আৰু অন্তৰ্মুখী শিশু, যিয়ে প্ৰায়ে কিতাপ আৰু ধৰ্মীয় গ্ৰন্থৰ পৰা সান্ত্বনা বিচাৰিছিল। তেওঁ পোৰবন্দৰৰ স্থানীয় বিদ্যালয়ত পঢ়িছিল, আৰু পিছলৈ ৰাজকোটত পঢ়িছিল য’ত তেওঁৰ পৰিয়াল স্থানান্তৰ হৈছিল। গান্ধী এজন গড় ছাত্ৰ আছিল যদিও তেওঁ নৈতিক আৰু নৈতিক শিক্ষাৰ প্ৰতি তীব্ৰ আগ্ৰহ দেখুৱাইছিল।
প্ৰভাৱ আৰু প্ৰাৰম্ভিক প্ৰেৰণা (Influences and Early Inspirations):
হিন্দু পৌৰাণিক কাহিনীৰ পৰা শ্ৰৱণ আৰু হৰিশচন্দ্ৰৰ কাহিনীৰ দ্বাৰা গান্ধীক গভীৰভাৱে প্ৰভাৱিত হৈছিল, যিয়ে তেওঁৰ মনত সত্য আৰু ত্যাগৰ মূল্যবোধৰ সঞ্চাৰ কৰিছিল। মাকৰ ভক্তি আৰু জৈন ধৰ্মৰ অহিংসা আৰু নিৰামিষ নীতিৰ সৈতে তেওঁৰ পৰিচিততাইও তেওঁৰ প্ৰাৰম্ভিক বিশ্বাসক গঢ় দিছিল।
শিক্ষা আৰু প্ৰাথমিক বৃত্তি (Education and Early Occupation) -
লণ্ডনত অধ্যয়ন (Studies in London):
1888 চনত মহাত্মা গান্ধীয়ে লণ্ডনলৈ গৈছিল, ইউনিভাৰ্চিটি কলেজ লণ্ডনত আইন অধ্যয়ন কৰিবলৈ। লণ্ডনত থকা সময়ছোৱাত তেওঁ সাংস্কৃতিক প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছিল যদিও পঢ়া-শুনাৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ হৈ আছিল। তেওঁ নিৰামিষ সমাজত যোগদান কৰি ভাগৱতকে ধৰি বিভিন্ন ধৰ্মীয় আৰু দাৰ্শনিক গ্ৰন্থৰ সৈতে পৰিচত হৈছিল, যিয়ে তেওঁৰ ওপৰত চিৰস্থায়ী প্ৰভাৱ পেলায়।
ভাৰতত প্ৰাৰম্ভিক আইনী কেৰিয়াৰ (Early Legal Career in India):
পঢ়া-শুনা সমাপ্ত কৰি মহাত্মা গান্ধীয়ে 1891 চনত ভাৰতলৈ উভতি আহি বোম্বাইত আইন চৰ্চা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। কিন্তু তেওঁ সফল আইনী কেৰিয়াৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ সংগ্ৰাম কৰিছিল আৰু লাজ আৰু আত্মবিশ্বাসহীনতাৰ বাবে আদালতৰ কক্ষত অসুবিধাৰ সন্মুখীন হৈছিল।
দক্ষিণ আফ্ৰিকা ভ্ৰমণ (Move in South Africa):
মহাত্মা গান্ধীয়ে 1893 চনত দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ এটা ভাৰতীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ আইনী প্ৰতিনিধি হিচাপে কাম কৰিবলৈ এবছৰৰ বাবে চুক্তি গ্ৰহণ কৰিছিল। এই পদক্ষেপে তেওঁৰ জীৱনৰ এক টাৰ্নিং পইণ্ট হিচাপে পৰিগণিত হৈছিল, কিয়নো তেওঁ প্ৰত্যক্ষভাৱে বৰ্ণ বৈষম্য আৰু অন্যায়ৰ সন্মুখীন হৈছিল, যিয়ে তেওঁৰ নাগৰিক অধিকাৰৰ বাবে যুঁজ দিয়াৰ সংকল্পক প্ৰেৰণা যোগাইছিল।
দক্ষিণ আফ্ৰিকাত সক্ৰিয়তা (Activism in South Africa) -
প্ৰাৰম্ভিক প্ৰত্যাহ্বান আৰু অভিজ্ঞতা (Initial Challenges and Experiences):
দক্ষিণ আফ্ৰিকাত উপস্থিত হোৱাৰ লগে লগে মহাত্মা গান্ধীয়ে বৰ্ণ বৈষম্যৰ সন্মুখীন হৈছিল, য’ত প্ৰথম শ্ৰেণীৰ ডবা এটাৰ পৰা স্থানান্তৰিত হ’বলৈ অস্বীকাৰ কৰাৰ বাবে ৰে’লৰ পৰা তেওঁক পেলাই দিয়া হৈছিল। এই ঘটনাবোৰে ভাৰতীয় সমাজে সন্মুখীন হোৱা ব্যৱস্থাগত বৰ্ণবাদক উজ্জ্বল কৰি তুলিছিল আৰু গান্ধীক ব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ বাবে প্ৰেৰণা যোগাইছিল।
সত্যগ্ৰহৰ গঠন (Formation of Satyagraha):
মহাত্মা গান্ধীয়ে অন্যায়ৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াৰ মাধ্যম হিচাপে সত্যগ্ৰহ বা অহিংস প্ৰতিৰোধৰ ধাৰণা গঢ়ি তুলিছিল। ধৰ্মঘট, বৰ্জন আৰু নাগৰিক অবাধ্যতাকে ধৰি শান্তিপূৰ্ণ উপায়েৰে বৈষম্যমূলক আইন আৰু প্ৰথাৰ প্ৰতিবাদ কৰিবলৈ তেওঁ দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ ভাৰতীয় সম্প্ৰদায়ক সংগঠিত কৰিছিল।
মূল অভিযান আৰু কৃতিত্ব (Key Campaigns and Achievements):
মহাত্মা গান্ধীয়ে দক্ষিণ আফ্ৰিকাত কৃষ্ণাংগ আইন (Black Act)ৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ আৰু ভাৰতীয় শ্ৰমিকৰ অধিকাৰৰ সংগ্ৰামকে ধৰি কেইবাটাও সফল অভিযানৰ নেতৃত্ব দিছিল। তেওঁৰ এই প্ৰচেষ্টাৰ শিখৰত উপনীত হৈ 1914 চনত গান্ধী-স্মুটছ চুক্তি স্বাক্ষৰিত হোৱাৰ ফলত দক্ষিণ আফ্ৰিকাত ভাৰতীয়সকলৰ আইনী মৰ্যাদা উন্নত হৈছিল।
ভাৰতলৈ উভতি অহা আৰু নেতৃত্বৰ উত্থান (Return to India and Rise to Leadership) -
ভাৰতলৈ উভতি অহা (Return to India):
1915 চনত মহাত্মা গান্ধী ভাৰতলৈ উভতি আহিছিল আৰু ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ লগতে অন্যান্য ৰাজনৈতিক নেতাসকলে তেওঁক উষ্ম আদৰণি জনাইছিল। তেওঁ অতি সোনকালে আত্মশাসন আৰু সমাজ সংস্কাৰৰ পোষকতা কৰি ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ লগত জড়িত হৈ পৰিছিল।
ভাৰতীয় ৰাজনীতিৰ লগত জড়িত (Involvement in Indian Politics):
মহাত্মা গান্ধীৰ প্ৰাৰম্ভিক ৰাজনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ ভিতৰত আছিল চম্পাৰণৰ নীলা খেতিয়কসকল আৰু খেডাৰ কৃষকসকলক সহায় কৰা, যিসকলে নিপীড়নকাৰী ব্ৰিটিছ নীতিৰ অধীনত ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছিল। এই আন্দোলনসমূহত তেওঁৰ সফল নেতৃত্বই তেওঁক ৰাষ্ট্ৰীয় স্বীকৃতি অৰ্জন কৰিছিল।
চম্পাৰণত গান্ধীয়ে নীলা খেতিৰ বিৰুদ্ধে অহিংস প্ৰতিবাদৰ নেতৃত্ব দিছিল যাৰ ফলত উল্লেখযোগ্য সংস্কাৰ ঘটিছিল। খেদাত তেওঁ কৰ বিদ্ৰোহৰ আয়োজন কৰে যাৰ ফলত কৃষকসকলক সকাহ প্ৰদান কৰি দুৰ্ভিক্ষৰ সময়ত কৰ সংগ্ৰহ বন্ধ কৰি দিয়া হয়।
প্ৰধান আন্দোলন আৰু অভিযান (Major Movements and Campaigns) -
অসহযোগ আন্দোলন (Non-Cooperation Movement):
1920 চনত মহাত্মা গান্ধীয়ে ভাৰতীয়সকলক ব্ৰিটিছ সামগ্ৰী, প্ৰতিষ্ঠান আৰু সন্মান বৰ্জনৰ বাবে আহ্বান জনাই অসহযোগ আন্দোলন আৰম্ভ কৰিছিল। এই আন্দোলনৰ লক্ষ্য আছিল ব্ৰিটিছ প্ৰশাসনক পংগু কৰা আৰু আত্মনিৰ্ভৰশীলতাক প্ৰসাৰ কৰা। যদিও 1922 চনত হিংসাত্মক কাণ্ডৰ পিছত ইয়াক স্থগিত ৰখা হৈছিল, তথাপিও ই গণ সংগঠনৰ দিশত এক উল্লেখযোগ্য পদক্ষেপ হিচাপে চিহ্নিত কৰিছিল।
ছল্ট মাৰ্চ আৰু নাগৰিক অবাধ্যতা (Salt March and Civil Disobedience):
1930 চনত মহাত্মা গান্ধীয়ে ব্ৰিটিছ নিমখ আইন অৱমাননা কৰি নিমখ উৎপাদনৰ বাবে আৰব সাগৰলৈ 240 মাইল দৈৰ্ঘ্যৰ ছল্ট মাৰ্চৰ নেতৃত্ব দিছিল। নাগৰিক অবাধ্যতাৰ এই কাৰ্য্যই জাতিটোক প্ৰেৰণা যোগাইছিল আৰু ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ সংগ্ৰামৰ প্ৰতি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিছিল।
ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন (Quit India Movement):
1942 চনত মহাত্মা গান্ধীয়ে ব্ৰিটিছ শাসনৰ অন্ত পেলোৱাৰ দাবীত ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন আৰম্ভ কৰিছিল। তীব্ৰ দমন আৰু কাৰাবাসৰ সন্মুখীন হোৱাৰ পিছতো এই আন্দোলনে স্বাধীনতাৰ আহ্বান তীব্ৰতৰ কৰি তুলিছিল আৰু সমগ্ৰ দেশতে ভাৰতীয়সকলক একত্ৰিত কৰিছিল।
ব্যক্তিগত জীৱন (Personal Life) -
1883 চনত মহাত্মা গান্ধীয়ে মাত্ৰ 13 বছৰ বয়সতে কস্তুৰবা মাখাঞ্জীক বিয়া কৰিছিল। কস্তুৰবা আছিল তেওঁৰ প্ৰচেষ্টাৰ অটল সংগী আৰু সমৰ্থক যিয়ে প্ৰায়ে তেওঁৰ প্ৰচাৰ অভিযানত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল আৰু তেওঁৰ কাষত কাৰাদণ্ড সহ্য কৰিছিল। তেওঁলোকৰ চাৰিজন পুত্ৰ আছিল, তেওঁলোক ক্ৰমে হৰিলাল, মনিলাল, ৰামদাস আৰু দেৱদাস। পৰিয়ালৰ সৈতে তেওঁৰ সম্পৰ্ক জটিল আছিল, কাৰণ ৰাজহুৱা জীৱনৰ প্ৰতি তেওঁৰ থকা দায়বদ্ধতা।
অহিংসা, নিৰামিষভোজী আৰু আত্ম-অনুশাসনৰ নীতি-নিয়ম পালন কৰি গান্ধীয়ে সহজ-সৰল আৰু কঠোৰ জীৱন যাপন কৰিছিল। নৈতিক আৰু আধ্যাত্মিক বৃদ্ধিৰ বাবে ব্যক্তিগত ত্যাগ অপৰিহাৰ্য বুলি বিশ্বাস কৰি তেওঁ বৈবাহিক জীৱন পালন কৰিছিল আৰু দৰিদ্ৰতাক আকোৱালি লৈছিল।
দৰ্শন আৰু বিশ্বাস (Philosophy and Beliefs) -
অহিংসাৰ নীতি (Principles of Nonviolence):
মহাত্মা গান্ধীৰ অহিংসা দৰ্শন তেওঁৰ সক্ৰিয়তাৰ কেন্দ্ৰীয় আছিল। তেওঁৰ মতে অহিংসা হৈছে নিপীড়িত মানুহৰ বাবে আটাইতকৈ শক্তিশালী অস্ত্ৰ আৰু ইয়াৰ বাবে অপৰিসীম সাহস আৰু আত্মনিয়ন্ত্ৰণৰ প্ৰয়োজন।
সত্যগ্ৰহৰ ধাৰণা (Concept of Satyagraha):
সত্যগ্ৰহ বা সত্য শক্তি (Truth Force) আছিল গান্ধীৰ অহিংস প্ৰতিৰোধৰ পদ্ধতি। ইয়াত অন্যায়ৰ সন্মুখীন হোৱাত সত্য আৰু নৈতিক ধাৰ্মিকতাৰ শক্তিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছিল। সত্যগ্ৰহৰ লক্ষ্য আছিল জোৰ-জবৰদস্তিৰ পৰিৱৰ্তে প্ৰেম আৰু বুজাবুজিৰ জৰিয়তে বিৰোধীক ধৰ্মান্তৰিত কৰা।
ধৰ্ম আৰু সমাজৰ ওপৰত মতামত (Views on Religion and Society):
মহাত্মা গান্ধী গভীৰভাৱে আধ্যাত্মিক আছিল আৰু সকলো ধৰ্মৰ ঐক্যত বিশ্বাস কৰিছিল। তেওঁ ধৰ্মীয় সহনশীলতা, সামাজিক সমতা আৰু অস্পৃশ্য লোককে ধৰি প্ৰান্তীয় সম্প্ৰদায়ৰ উত্থানৰ পোষকতা কৰিছিল, যাক তেওঁ হৰিজন বুলি অভিহিত কৰিছিল।
উত্তৰাধিকাৰ আৰু প্ৰভাৱ (Legacy and Impact) -
ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামত গান্ধীৰ নেতৃত্বই গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। তেওঁৰ অহিংস পদ্ধতিয়ে লাখ লাখ লোকক অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল আৰু 1947 চনত ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক শাসনৰ অন্ত পেলোৱাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।
গান্ধীৰ অহিংসাৰ দৰ্শনে মাৰ্টিন লুথাৰ কিং জুনিয়ৰ (Martin Luther King Jr.), নেলছন মেণ্ডেলা (Nelson Mandela) আৰু আমেৰিকাৰ নাগৰিক অধিকাৰ আন্দোলনকে ধৰি বহুতো বিশ্বৰ নেতা আৰু আন্দোলনক প্ৰভাৱিত কৰিছিল। তেওঁৰ ধাৰণাসমূহে সমগ্ৰ বিশ্বৰ কৰ্মীসকলক অনুপ্ৰাণিত কৰি আহিছে।
গান্ধীৰ স্মৃতিত উৎসৰ্গিত অসংখ্য মূৰ্তি, সংগ্ৰহালয়, প্ৰতিষ্ঠানৰ জৰিয়তে গান্ধীৰ উত্তৰাধিকাৰ স্মৰণ কৰা হয়। তেওঁৰ জন্মদিন, 2 অক্টোবৰ ভাৰতত গান্ধী জয়ন্তী (Gandhi Jayanti) হিচাপে আৰু বিশ্বজুৰি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় অহিংসা দিৱস (International Day of Non-Violence) হিচাপে পালন কৰা হয়।
হত্যা আৰু তাৰ পিছৰ পৰিণতি (Assassination and Aftermath) -
হত্যাকাণ্ডৰ সূচনা কৰা পৰিঘটনা (Events Leading to Assassination):
1948 চনৰ 30 জানুৱাৰীত হিন্দু আৰু মুছলমানৰ মাজত মিলন ঘটোৱা প্ৰচেষ্টাৰ বিৰোধিতা কৰি হিন্দু জাতীয়তাবাদী নাথুৰাম গডছে (Nathuram Godse) মহাত্মা গান্ধীক হত্যা কৰিছিল। তেওঁৰ মৃত্যু জাতি আৰু বিশ্বৰ বাবে আছিল এক গভীৰ ক্ষতি।
প্ৰতিক্ৰিয়া আৰু শ্ৰদ্ধাঞ্জলি (Reactions and Tributes):
গান্ধীৰ হত্যাকাণ্ডই ব্যাপক শোক আৰু নিন্দাৰ সৃষ্টি কৰিছিল। শান্তি আৰু ন্যায়ৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁৰ অৱদানক স্বীকৃতি দি বিশ্বৰ বিভিন্ন ঠাইৰ নেতা আৰু নাগৰিকে তেওঁৰ জীৱন আৰু উত্তৰাধিকাৰৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাঞ্জলি জনায়।
গান্ধীৰ অহিংসা আৰু নাগৰিক অবাধ্যতাৰ নীতিয়ে ন্যায় আৰু মানৱ অধিকাৰৰ বাবে বিশ্বব্যাপী আন্দোলনত চিৰস্থায়ী প্ৰভাৱ পেলাইছে। তেওঁৰ ন্যায়সংগত আৰু সমতাপূৰ্ণ সমাজৰ দৃষ্টিভংগীয়ে সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ দিশত প্ৰচেষ্টাক অনুপ্ৰাণিত কৰি আহিছে।
উপসংহাৰ (Conclusion):
মহাত্মা গান্ধীৰ জীৱন সত্য, ন্যায় আৰু অহিংসাৰ সন্ধানত উৎসৰ্গিত আছিল। দক্ষিণ আফ্ৰিকাত বৰ্ণ বৈষম্যৰ বিৰুদ্ধে তেওঁৰ প্ৰাৰম্ভিক সংগ্ৰামৰ পৰা আৰম্ভ কৰি ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ যুঁজত নেতৃত্ব দিয়ালৈকে তেওঁৰ অহিংসা দৰ্শনে বিশ্বত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল। তেওঁৰ জীৱনে এটা সোঁৱৰণী হিচাপে কাম কৰে যে শান্তি, সত্য আৰু ন্যায়ৰ প্ৰতি অটল দায়বদ্ধতাৰ জৰিয়তে স্থায়ী পৰিৱৰ্তন লাভ কৰিব পাৰি।
- See Also -
FAQ
মহাত্মা গান্ধী এগৰাকী ভাৰতীয় উকীল, ৰাজনীতিবিদ, সমাজকৰ্মী আৰু সাহিত্যিক আছিল, যি ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ নেতা হৈছিল।
1869 চনৰ 2 অক্টোবৰত গুজৰাটৰ পোৰবন্দৰত মহাত্মা গান্ধীৰ জন্ম হৈছিল।
১৯৪৮ চনৰ ৩০ জানুৱাৰীত নতুন দিল্লীত মহাত্মা গান্ধীৰ মৃত্যু হৈছিল।
নাথুৰাম গডছে মহাত্মা গান্ধীক হত্যা কৰিছিল কাৰণ তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে গান্ধীৰ নীতিয়ে মুছলমানৰ অনুকূল আৰু হিন্দু স্বাৰ্থ দুৰ্বল কৰে।
ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে (Rabindranath Tagore) মোহনদাস কৰমচান্দ গান্ধীক মহাত্মা উপাধি দিছিল।
- Source -
- Wikipedia
