নৰ্মদা নদী : মধ্য ভাৰতৰ জীৱনৰেখা।
মধ্য ভাৰতৰ অমৰকান্তক মালভূমি (Amarkantak Plateau)ৰ পৰা উৎপত্তি হোৱা নৰ্মদা নদী (Narmada River)ৰ সাংস্কৃতিক আৰু পৰিৱেশগত তাৎপৰ্য আছে। পবিত্ৰতা আৰু ভক্তিৰ প্ৰতীক হিচাপে ইয়াক পূজা কৰা হয়। নদীখন মধ্য প্ৰদেশ (Madhya Pradesh), মহাৰাষ্ট্ৰ (Maharashtra) আৰু গুজৰাট (Gujarat)ৰ মাজেৰে আৰব সাগৰ (Arabian Sea)লৈ বৈ গৈছে। ইয়াৰ দৈৰ্ঘ্য 1,312 কিলোমিটাৰ আৰু ই ভাৰতৰ পঞ্চম দীঘলীয়া নদী। নৰ্মদা নদী অৱবাহিকা ইয়াৰ চহকী জৈৱ বৈচিত্ৰ্য আৰু অনন্য পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ বাবে জনাজাত।
নৰ্মাদা নদীৰ মানচিত্ৰ (Narmada River Map):
নৰ্মদা নদীৰ উৎপত্তি (Narmada River Origin):
নৰ্মদাৰ উৎপত্তি হ’ল এটা সৰু জলাশয়, যাক নৰ্মদ কুণ্ড (Narmada Kund) বুলি জনা যায়। ই পূব মধ্যপ্ৰদেশ (Madhya Pradesh)ৰ শ্বাহদোল মণ্ডলৰ অনুপপুৰ জিলাৰ অমৰকান্তক (Amarkantak)ত অৱস্থিত।
নৰ্মদা নদীৰ দৈৰ্ঘ্য (Narmada River Length):
নৰ্মদা নদীৰ দৈৰ্ঘ্য 1,312 কিলোমিটাৰ আৰু ই ভাৰতৰ পঞ্চম দীঘলীয়া নদী (Fifth Longest River in India)। ই মধ্যপ্ৰদেশৰ মাজেৰে 1,077 কিলোমিটাৰ, মহাৰাষ্ট্ৰৰ মাজেৰে 74 কিলোমিটাৰ আৰু গুজৰাটৰ মাজেৰে 161 কিলোমিটাৰ বৈ গৈছে।
নৰ্মদা নদী ব্যৱস্থা (Narmada River System):
নৰ্মদা নদী ভাৰতৰ অন্যতম প্ৰধান নদী। মধ্যপ্ৰদেশৰ মাইকাল পাহাৰ (Maikal Hills)ৰ পৰা উৎপত্তি হৈ মধ্যপ্ৰদেশ (Madhya Pradesh) আৰু গুজৰাট (Gujarat) ৰাজ্যৰ মাজেৰে পশ্চিম দিশত আৰব সাগৰ (Arabian Sea)লৈ বৈ গৈছে। সাংস্কৃতিক আৰু পৰিৱেশ দুয়োটা দিশতে ই ভাৰতৰ অন্যতম উল্লেখযোগ্য নদী ব্যৱস্থা। ই বিন্ধ্যা আৰু সাতপুৰা পৰ্বতমালা কাটি তুলনামূলকভাৱে সংকীৰ্ণ আৰু ঠেক ভূখণ্ডৰ মাজেৰে বৈ গৈছে। অঞ্চলটোৰ জলসিঞ্চন আৰু কৃষিৰ ক্ষেত্ৰত ইয়াৰ অৱদানৰ বাবে ইয়াক প্ৰায়ে মধ্যপ্ৰদেশৰ জীৱন ৰেখা (Life Line of Madhya Pradesh) বুলি কোৱা হয়। নৰ্মদা নদী ব্যৱস্থাই বিভিন্ন ধৰণৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীক সমৰ্থন কৰে। নদীখনৰ আশে-পাশে থকা বনাঞ্চল আৰু পৰিৱেশ তন্ত্ৰত বিভিন্ন উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী প্ৰজাতিৰ বাসস্থান আছে যিয়ে অঞ্চলটোৰ জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ ক্ষেত্ৰত অৰিহণা যোগায়।
নৰ্মদা নদীৰ বান্ধ (Narmada River Dam) -
ভাৰতৰ নৰ্মদা নদীত কেইবাটাও বান্ধ (Dam) আৰু জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প (Hydroelectric Projects)ৰ ব্যৱস্থা আছে। যিবোৰ নদীৰ জলসম্পদক জলসিঞ্চন (Irrigation), বিদ্যুৎ উৎপাদন (Power Generation), আৰু পানী যোগান (Water Supply)কে ধৰি বিভিন্ন উদ্দেশ্যত ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ নিৰ্মাণ কৰা হৈছে। নৰ্মদা নদীৰ কিছুমান প্ৰধান বান্ধ আৰু প্ৰকল্পৰ ভিতৰত আছে –
চৰ্দাৰ সৰোৱৰ বান্ধ (Sardar Sarovar Dam):
নৰ্মদা নদীৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ আৰু পৰিচিত বান্ধ। গুজৰাটৰ কেৱাদিয়া (Kevadia)ৰ ওচৰত অৱস্থিত। ই এক বহুমুখী প্ৰকল্প যিয়ে জলসিঞ্চন, ঘৰুৱা ব্যৱহাৰ আৰু ঔদ্যোগিক উদ্দেশ্যত পানী যোগান ধৰে। বান্ধটোৰ পৰা জলবিদ্যুৎ শক্তিও উৎপন্ন হয়। স্থানচ্যুত সম্প্ৰদায়ৰ ওপৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱ আৰু পৰিৱেশৰ চিন্তাৰ বাবে ই বিতৰ্কৰ সন্মুখীন হৈছে।
ইন্দিৰা সাগৰ বান্ধ (Indira Sagar Dam):
মধ্যপ্ৰদেশত অৱস্থিত এই বান্ধটো নৰ্মদা উপত্যকা প্ৰকল্পৰ অংশ। ই মূলতঃ জলসিঞ্চন আৰু পানী যোগানৰ উদ্দেশ্যে কাম কৰে যদিও ইয়াত জলবিদ্যুৎ শক্তি কেন্দ্ৰও আছে।
ওমকাৰেশ্বৰ বান্ধ (Omkareshwar Dam):
মধ্য প্ৰদেশত অৱস্থিত এই বান্ধটোৰ নামকৰণ কৰা হৈছে ওচৰৰ দ্বীপত অৱস্থিত ওমকাৰেশ্বৰ মন্দিৰ (Omkareshwar Temple)ৰ নামেৰে। ইয়াক প্ৰধানকৈ শক্তি উৎপাদনৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয় আৰু ইয়াৰ এটা উল্লেখযোগ্য জলবিদ্যুৎ শক্তি কেন্দ্ৰ আছে।
বৰগী বান্ধ (Bargi Dam):
মধ্য প্ৰদেশত অৱস্থিত এই মথাউৰিটো নৰ্মদা নদীৰ আদিম প্ৰকল্পসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম আছিল। ই জলসিঞ্চন, পানী যোগান আৰু বিদ্যুৎ উৎপাদনৰ দৰে উদ্দেশ্য সাধন কৰে।
মহেশ্বৰ বান্ধ (Maheshwar Dam):
জলবিদ্যুৎ উৎপাদনৰ বাবে নিৰ্মাণ কৰা এই বান্ধটো মহেশ্বৰ (Maheshwar) চহৰৰ ওচৰত অৱস্থিত।
জোবাট বান্ধ (Jobat Dam):
জলসিঞ্চন আৰু অন্যান্য স্থানীয় প্ৰয়োজনৰ বাবে পানী যোগান ধৰিবলৈ নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল।
নৰ্মদা বাচাও আন্দোলন (Narmada Bachao Andolan):
1985 চনত স্থানীয় জনজাতীয় লোক, কৃষক, সংৰক্ষণবিদ আৰু মানৱ অধিকাৰৰ সমৰ্থকসকলে নৰ্মদা নদীৰ কেইবাটাও বৃহৎ বান্ধ নিৰ্মাণ প্ৰকল্পৰ প্ৰতিবাদত আৰম্ভ কৰা এটা সামাজিক আন্দোলন, মূলতঃ চৰ্দাৰ সৰোবৰ বান্ধ (Sardar Sarovar Dam)। এই আন্দোলনৰ নেতৃত্বত আছিল মেধা পাটকাৰ (Medha Patkar) আৰু অন্যান্য কৰ্মীসকল। এই আন্দোলনৰ প্ৰধান কেন্দ্ৰবিন্দু আছিল বান্ধ প্ৰকল্পৰ পৰিৱেশ, স্থানীয় জনগোষ্ঠী আৰু জনজাতীয় জনসংখ্যাৰ ওপৰত হোৱা নেতিবাচক প্ৰভাৱৰ বিষয়ে সজাগতা সৃষ্টি কৰা।
নৰ্মদা নদীৰ উপনৈসমূহ (Narmada River Tributaries):
- বাওঁফালৰ উপনৈসমূহ (Left Side Tributaries): খাৰমেৰ (Kharmer), বুৰহনাৰ (Burhner), বঞ্জাৰ (Banjar), টেমুৰ (Temur), ছানেৰ (Saner), শ্বেৰ (Sher), শক্কৰ (Shakkar), দুধী (Dudhi), সুখৰী (Sukhri), টাৱা (Tawa), হাথেৰ (Hather), গঞ্জল (Ganjal), আজনল (Ajnal), মাচাক (Machak), ছোটা টাৱা (Chhota Tawa), কাবেৰী (Kaveri), খুৰকীয়া (Khurkia), কুণ্ডা (Kunda), বৰাদ (Borad), দেব (Deb), গৈ (Goi) আৰু কাৰ্জান (Karjan)।
- সোঁফালৰ উপনৈসমূহ (Right Side Tributaries): চিলগী (Silgi), বলাই (Balai), গৌৰ (Gaur), হিৰণ (Hiran), বিৰাঞ্জো (Biranjo), টেণ্ডোনি (Tendoni), বৰ্ণা (Barna), কোলাৰ (Kolar), চিপ (Sip), জামনেৰ (Jamner), চন্দ্ৰকেশৰ (Chandrakeshar), খাৰী (Khari), কেনাৰ (Kenar), কোৰাল (Choral), কৰম (Karam), মান (Man), উৰি (Uri), হাথনি (Hathni) আৰু অৰছাং (Orsang)।
ষ্টেচু অৱ ইউনিটি (Statue of Unity):
ঐক্যৰ প্ৰতিমূৰ্তি হৈছে চৰ্দাৰ বল্লভভাই পেটেল (Sardar Vallabhbhai Patel)ৰ প্ৰতি এক কীৰ্তিচিহ্নস্বৰূপ শ্ৰদ্ধাঞ্জলি। তেওঁ আছিল ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰাম আৰু ইয়াৰ বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ ৰাজ্যসমূহৰ একত্ৰীকৰণ কৰা এজন মূল ব্যক্তি। 2018 চনৰ 31 অক্টোবৰত উদ্বোধন কৰা এই মূৰ্তিটোৰ উচ্চতা 182 মিটাৰ, যাৰ ফলত ই বিশ্বৰ আটাইতকৈ ওখ মূৰ্তি (Tallest Statue in the World)। ই নৰ্মাদা নদীৰ সাধু বেট দ্বীপ (Sadhu Bet Island)ত অৱস্থিত।
এই প্ৰতিমূৰ্তিটোৱে ভাৰতৰ লৌহ পুৰুষ হিচাপে পৰিচিত পেটেলৰ উত্তৰাধিকাৰক সন্মান জনোৱাই নহয়, জাতীয় ঐক্য আৰু অখণ্ডতাৰ প্ৰতীক। এই ঐক্যৰ মূৰ্তিটো এক উল্লেখযোগ্য ল্যাণ্ডমাৰ্ক, যিয়ে ভাৰতৰ অন্যতম প্ৰভাৱশালী নেতাৰ প্ৰতি থকা সন্মান আৰু প্ৰশংসাক প্ৰতিফলিত কৰে।
সামৰণি (Conclusion):
সামৰণিত, নৰ্মদা নদী কেৱল ভৌগোলিক বৈশিষ্ট্যই নহয়, ই মধ্য আৰু পশ্চিম ভাৰতৰ লাখ লাখ লোকক সহায় কৰা এক জীৱনৰেখা। ইয়াৰ ঐতিহাসিক, সাংস্কৃতিক, অৰ্থনৈতিক আৰু পৰিৱেশগত তাৎপৰ্য্যই ইয়াক এক গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰাকৃতিক সম্পদ কৰি তুলিছে।
- See Also -
FAQ
নৰ্মদা নদীৰ উৎপত্তি ভাৰতৰ মধ্যপ্ৰদেশৰ মাইকল পাহাৰত।
নৰ্মদা নদী ভাৰতৰ মধ্যপ্ৰদেশ, মহাৰাষ্ট্ৰ আৰু গুজৰাট ৰাজ্যৰ মাজেৰে বৈ গৈছে।
চৰ্দাৰ সৰোবৰ বান্ধ নৰ্মদা নদীৰ এটা প্ৰধান মথাউৰি যাক জলসিঞ্চন আৰু বিদ্যুৎ উৎপাদনৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
হিন্দুসকলে নৰ্মদা নদীক সাতখন পবিত্ৰ নদীৰ ভিতৰত অন্যতম বুলি গণ্য কৰে আৰু ইয়াৰ আধ্যাত্মিক তাৎপৰ্য আছে।
নৰ্মদা বাচাও আন্দোলন হৈছে নৰ্মদা নদীৰ ওপৰত বৃহৎ নদীবান্ধ প্ৰকল্পৰ বিৰোধিতা কৰা আন্দোলন, ইয়াৰ প্ৰভাৱ সম্প্ৰদায় আৰু পৰিৱেশৰ ওপৰত।
নৰ্মদা পৰিক্ৰমা হৈছে নৰ্মদা নদীৰ প্ৰদক্ষিণ কৰাৰ তীৰ্থযাত্ৰা, যাক ধৰ্মীয় ভক্তিৰ বাবে কৰা হয়।
ষ্টেচু অৱ ইউনিটিৰ উচ্চতা 182 মিটাৰ।
- Source -
- Wikipedia
