বিশ্ব বেংক : অভিযান, কাৰ্য্য আৰু উন্নয়নৰ ওপৰত বিশ্বব্যাপী প্ৰভাৱ।
বিশ্ব বেংক (World Bank) হৈছে এক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠান যিয়ে অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ উদ্দেশ্যে কম আৰু মধ্যম আয়ৰ দেশৰ চৰকাৰক ঋণ আৰু অনুদান প্ৰদান কৰে। 1944 চনৰ ব্ৰেটন উডছ সন্মিলন (Bretton Woods Conference)ত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰা নিধি (International Monetary Fund)ৰ সৈতে ইয়াক স্থাপন কৰা হৈছিল। ইয়াৰ প্ৰথম বছৰবোৰত ই মূলতঃ ইউৰোপ পুনৰ নিৰ্মাণৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল আৰু সময়ৰ লগে লগে ই বিশ্বৰ উন্নয়নশীল দেশসমূহক ঋণ প্ৰদান কৰাত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
বিশ্ব বেংকৰ ইতিহাস (History of the World Bank):
1944 চনত ব্ৰেটন উডছ সন্মিলনৰ সময়ত বিশ্ব বেংক প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়। দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধ (World War II)ৰ পিছত যুদ্ধবিধ্বস্ত ইউৰোপ পুনৰ নিৰ্মাণ কৰাত সহায় কৰিবলৈ আৰু বিশ্ব অৰ্থনৈতিক উন্নয়নক প্ৰসাৰিত কৰিবলৈ ইয়াক সৃষ্টি কৰা হৈছিল। 1946 চনত ই আনুষ্ঠানিকভাৱে কাম আৰম্ভ কৰে আৰু 1947 চনত ফ্ৰান্সক প্ৰথম ঋণ প্ৰদান কৰে। সময়ৰ লগে লগে বিশ্ব বেংকে পুনৰ্গঠনৰ পৰা উন্নয়নশীল দেশসমূহক সহায় কৰাৰ দিশত মনোনিৱেশ কৰে। বৰ্তমান আন্তঃগাঁথনি, শিক্ষা, স্বাস্থ্য আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে জড়িত প্ৰকল্পসমূহৰ বাবে ধন আগবঢ়োৱাৰ ক্ষেত্ৰত বিশ্ব বেংকে মুখ্য ভূমিকা পালন কৰে। ইয়াৰ মুখ্য কাৰ্যালয় ৱাশ্বিংটন ডি.চি. (Washington, D.C.)ত আছে আৰু ইয়াৰ 189 খনতকৈও অধিক সদস্য দেশ আছে।
বিশ্ব বেংকৰ সদস্যপদ (Membership of the World Bank):
বিশ্ব বেংকৰ সদস্য সংখ্যা বৃহৎ, য’ত বিশ্বৰ 189 খন দেশ আছে। বিশ্ব বেংকৰ সদস্য হ’বলৈ হ’লে এখন দেশ প্ৰথমে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰা নিধি (International Monetary Fund)ত যোগদান কৰিব লাগে। প্ৰতিখন সদস্য দেশ বেংকৰ শ্বেয়াৰহোল্ডাৰ আৰু মূলধন অৱদান আগবঢ়ায়, যিয়ে উন্নয়নমূলক প্ৰকল্পৰ বাবে ধন আগবঢ়োৱাত সহায় কৰে। সদস্যপদে দেশসমূহক বিত্তীয় সম্পদ, কাৰিকৰী বিশেষজ্ঞতা আৰু নীতিগত পৰামৰ্শৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে। বেংকৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ গৱৰ্ণৰ ব’ৰ্ডে পৰিচালনা কৰে, য’ত প্ৰতিখন সদস্য দেশক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে দেশখনৰ বিত্তমন্ত্ৰীয়ে। ভোটদান ক্ষমতা আৰ্থিক অৱদানৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি কৰা হয়, গতিকে বৃহৎ অৰ্থনীতিৰ প্ৰভাৱ বেছি দেখা যায়।
বিশ্ব বেংকৰ সাংগঠনিক গাঁথনি (Organizational Structure of the World Bank):
পুননিৰ্মাণ আৰু উন্নয়নৰ বাবে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বেংক (International Bank for Reconstruction and Development - IBRD):
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পুনৰ্গঠন আৰু উন্নয়ন বেংক (IBRD) হৈছে ই বিশ্ব বেংক গোটৰ ঋণ প্ৰদানকাৰী শাখা। 1944 চনত স্থাপন কৰা এই সংস্থাটো ৱাশ্বিংটন ডি.চি. ত অৱস্থিত। IBRD য়ে এনে দেশক ঋণ দিয়ে যিবোৰ এতিয়াও উন্নয়নশীল, কিন্তু অৰ্থনীতি শক্তিশালী। বিশ্ব বেংক গোটটো একেলগে গঠন কৰা পাঁচটা সংগঠনৰ ভিতৰত ই আছিল প্ৰথম।
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় উন্নয়ন সংস্থা (International Development Association - IDA):
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিত্ত নিগম (International Finance Corporation):
বহুপক্ষীয় বিনিয়োগ নিশ্চয়তা সংস্থা (Multilateral Investment Guarantee Agency):
বিনিয়োগ বিবাদ নিষ্পত্তিৰ বাবে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় কেন্দ্ৰ (International Centre for Settlement of Investment Disputes):
মূল কাৰ্য্য আৰু কাৰ্য্যকলাপ (Key Functions and Operations):
ঋণ আৰু আৰ্থিক সাহায্য (Lending and Financial Assistance):
কাৰিকৰী সহায় আৰু জ্ঞান-বিনিময় (Technical Assistance and Knowledge-Sharing):
পৰামৰ্শদাতা সেৱা (Advisory Services):
ব্যক্তিগত খণ্ডৰ সংযোগ (Private Sector Engagement):
গুৰুত্ব দিয়া ক্ষেত্ৰসমূহ (Areas of Focus):
বিশ্ব অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত ভূমিকা (Role in Global Economic Development):
দৰিদ্ৰতাৰ অন্ত পেলোৱা আৰু সমৃদ্ধি বৃদ্ধি কৰা (Ending Poverty and Boosting Prosperity):
বহনক্ষম উন্নয়ন আৰু জলবায়ুৰ পদক্ষেপ (Sustainable Development and Climate Initiatives):
সংকটৰ সঁহাৰি সমৰ্থন কৰা (Supporting Crisis Response):
সমালোচনা আৰু বিতৰ্ক (Criticisms and Controversies):
বছৰ বছৰ ধৰি বিশ্ব বেংকে বহু সমালোচনাৰ সন্মুখীন হৈ আহিছে। সমালোচকসকলে যুক্তি আগবঢ়ায় যে ইয়াৰ ঋণ প্ৰদানৰ পদ্ধতিত থকা কঠিন অৰ্থনৈতিক চৰ্তৰ ফলত প্ৰায়ে দুখীয়া দেশসমূহক আঘাত কৰে। আন কিছুমানে যুক্তি আগবঢ়ায় যে বেংকটো ধনী ৰাষ্ট্ৰৰ দ্বাৰা অত্যধিক প্ৰভাৱিত, যিয়ে ইয়াৰ নেতৃত্ব আৰু সিদ্ধান্তক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। লগতে ইয়াৰ কিছুমান প্ৰকল্পই পৰিৱেশৰ ক্ষতি কৰাৰ লগতে দুৰ্বল সম্প্ৰদায়ক স্থানচ্যুত কৰাৰ অভিযোগ উত্থাপন হৈছে। ইয়াৰ এই কাৰ্যৰ বিৰুদ্ধে সমগ্ৰ বিশ্বতে প্ৰতিবাদ সাব্যস্ত কৰা হৈছে। শেহতীয়া বছৰবোৰত বেংকে কিছুমান দেশৰ অনুকূলে তথ্য সলনি কৰা আৰু সেউজ শক্তিক সমৰ্থন কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়াৰ পিছতো জীৱাশ্ম ইন্ধনত কোটি কোটি টকা বিনিয়োগ কৰা দেখা গৈছে। এই বিষয়সমূহে বিশ্ব বেংক কেনেকৈ চলি থাকে আৰু ই প্ৰকৃততে কাক সেৱা আগবঢ়ায় সেই সম্পৰ্কে গুৰুতৰ প্ৰশ্নৰ উত্থাপন কৰিছে।
- See Also -
FAQ
বিশ্ব বেংকৰ মুখ্য কাৰ্যালয় ৱাশ্বিংটন ডি.চি. (Washington, D.C.)ত আছে।
- Source -
- Wikipedia
