বৃহস্পতি : আমাৰ সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ গ্ৰহ।
বৃহস্পতি (Jupiter Planet) আমাৰ সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ গ্ৰহ। ই ইয়াৰ বিশাল আকাৰ আৰু ৰঙীন ডাৱৰৰ বাবে জনাজাত। ই এটা ডাঙৰ গেছ গ্ৰহ যিটো বেছিভাগেই হাইড্ৰজেন আৰু হিলিয়ামৰ পৰা গঠিত। বৃহস্পতিৰ 75 টাতকৈও অধিক উপগ্ৰহ আছে। পৃথিৱীৰ পৰা ই বহুত দূৰত্বত আছে যদিও ইয়াক প্ৰায়ে নিশাৰ আকাশত দেখা যায়। ইয়াৰ শক্তিশালী চুম্বকীয় ক্ষেত্ৰ আৰু দ্ৰুত ঘূৰ্ণনে ইয়াক অধ্যয়নৰ বাবে এক আকৰ্ষণীয় গ্ৰহ কৰি তুলিছে।
বৃহস্পতি গ্ৰহৰ ভৌতিক বৈশিষ্ট্য (Physical Characteristics of Jupiter):
আকাৰ আৰু গঠন (Size and Composition):
বৃহস্পতি ইমানেই ডাঙৰ যে ইয়াৰ ভিতৰত 1300 টাতকৈও অধিক পৃথিৱীৰ সমান আকাৰৰ গ্ৰহ সোমাব পাৰে। ইয়াৰ বিশাল আকাৰৰ মূল কাৰণ হ’ল ইয়াৰ হাইড্ৰ’জেন আৰু হিলিয়ামৰ গঠন। পৃথিৱীৰ দৰে বৃহস্পতি গ্ৰহৰ পৃষ্ঠভাগ কঠিন নহয়। ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে ইয়াৰ এক মধ্যস্থল আছে আৰু ইয়াৰ চাৰিওফালে গেছৰ ডাঠ তৰপ দেখা পোৱা যায়।
বায়ুমণ্ডল (Atmosphere):
বৃহস্পতিৰ বায়ুমণ্ডল ডাৱৰৰ বেণ্ড (Bands of Clouds) আৰু গ্ৰেট ৰেড স্পট (Great Red Spot)ৰ বাবে বিখ্যাত। বায়ুমণ্ডল প্ৰধানকৈ হাইড্ৰজেন আৰু হিলিয়ামেৰে গঠিত আৰু লগতে আন্য়ান্য় গেছৰ অংশ আছে। ইয়াৰ বায়ুমণ্ডলত প্ৰবল ধুমুহা আৰু বতাহ আছে যিয়ে ঘণ্টাত 600 কিলোমিটাৰ বেগেৰে গতি কৰিব পাৰে। থকা ৰঙীন বেণ্ডবোৰ বিভিন্ন গভীৰতাত বিভিন্ন ৰাসায়নিক পদাৰ্থই সৃষ্টি কৰে।
গ্ৰেট ৰেড স্পট (Great Red Spot):
গ্ৰেট ৰেড স্পট হৈছে বৃহস্পতি গ্ৰহৰ ওপৰত থকা এটা বিশাল ধুমুহা। ই কমেও 400 বছৰ ধৰি উত্তেজিত হৈ আছে আৰু ই পৃথিৱীতকৈও ডাঙৰ। ধুমুহাৰ ৰঙা ৰং এতিয়াও বিজ্ঞানীসকলৰ বাবে এক ৰহস্যৰ আৱৰ্তত আছে। ই বৃহস্পতি গ্ৰহৰ অন্যতম চিনাকি আৰু অধ্যয়নযোগ্য বৈশিষ্ট্য।
বৃহস্পতি গ্ৰহৰ উপগ্ৰহ (Satellite of Jupiter):
বৃহস্পতিৰ 95 টা উপগ্ৰহ আছে যিবোৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় জ্যোতিৰ্বিজ্ঞান সংঘই আনুষ্ঠানিকভাৱে স্বীকৃতি দিছে। এই উপগ্ৰহবোৰৰ ভিতৰত গেনিমিড (Ganymede) হৈছে আটাইতকৈ ডাঙৰ উপগ্ৰহ। আন উল্লেখযোগ্য উপগ্ৰহসমূহৰ ভিতৰত আছে আইঅ’ (Io), ইউৰোপা (Europa) আৰু কেলিষ্টো (Callisto)।
গেনিমিড (Ganymede):
গেনিমিড হৈছে বৃহস্পতিৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ উপগ্ৰহ (Largest Satellite of Jupiter) আৰু সৌৰজগতৰ বুধ গ্ৰহতকৈও ডাঙৰ উপগ্ৰহ। ইয়াৰ এক অনন্য ভূতাত্ত্বিক গঠন আছে য’ত শিল আৰু পানীৰ বৰফৰ মিশ্ৰণ দেখা যায়। গেনিমিড হৈছে একমাত্ৰ চন্দ্ৰ যিটোৰ নিজা চুম্বকীয় ক্ষেত্ৰ আছে, যিটো আংশিকভাৱে তৰল লোহা-নিকেল কোৰৰ দ্বাৰা উৎপন্ন হয়। ইয়াৰ পৃষ্ঠভাগ দুটা মূল প্ৰকাৰৰ ভূখণ্ডৰ দ্বাৰা চিহ্নিত কৰা হৈছে – খাঁজযুক্ত আৰ্হিৰ উজ্জ্বল অঞ্চল আৰু অসংখ্য ইমপেক্ট ক্ৰেটাৰ থকা ক’লা অঞ্চল।
বৃহস্পতি গ্ৰহৰ চুম্বকীয় ক্ষেত্ৰ (Magnetic Field of Jupiter):
বৃহস্পতিৰ চুম্বকীয় ক্ষেত্ৰ অবিশ্বাস্যভাৱে শক্তিশালী যিটো পৃথিৱীৰ তুলনাত বহুত বেছি। এই চুম্বকীয় ক্ষেত্ৰখন গ্ৰহটোৰ দ্ৰুত ঘূৰ্ণন আৰু ইয়াৰ ধাতুৰ হাইড্ৰজেনৰ মূল অংশৰ ফলত সৃষ্টি হয়। ফিল্ড ফান্দবোৰে আধানযুক্ত কণিকাৰ সৃষ্টি কৰি তীব্ৰ বিকিৰণ বেল্ট সৃষ্টি কৰে, যি মহাকাশযান আৰু প্ৰ’বৰ বাবে বিপদজনক হ’ব পাৰে।
বৃহস্পতি গ্ৰহৰ ঘূৰ্ণন আৰু কক্ষপথ (Jupiter's Rotation and Orbit):
আমাৰ সৌৰজগতৰ যিকোনো গ্ৰহৰ ভিতৰত বৃহস্পতিৰ ঘূৰ্ণন দ্ৰুততম। বৃহস্পতি গ্ৰহৰ এটা দিন প্ৰায় ১০ ঘণ্টাত সম্পূৰ্ণ হয়, যাৰ ফলত মেৰুবোৰত লক্ষণীয়ভাৱে সমতলতা দেখা যায়। বৃহস্পতি গ্ৰহই সূৰ্য্যৰ চাৰিওফালে এটা কক্ষপথ সম্পূৰ্ণ কৰিবলৈ প্ৰায় 12 বছৰ সময় লাগে। এই দ্ৰুত ঘূৰ্ণন আৰু দীঘলীয়া কক্ষপথে ইয়াৰ অনন্য বৈশিষ্ট্যত অৰিহণা যোগায়।
অন্বেষণ আৰু অভিযান (Exploration and Missions):
গেলিলিও (Galileo) আৰু জুনো মহাকাশযান (Juno Spacecraft)কে ধৰি বহুতো অভিযানে বৃহস্পতি গ্ৰহৰ অন্বেষণ কৰিছে। এই অভিযানসমূহৰ দ্বাৰা গ্ৰহটোৰ বায়ুমণ্ডল, চুম্বকীয় ক্ষেত্ৰ আৰু চন্দ্ৰৰ বিষয়ে বহুমূলীয়া তথ্য পোৱা গৈছে। 2011 চনত আৰম্ভ হোৱা জুনো অভিযানৰ দ্বাৰা বৃহস্পতিৰ মেৰু আৰু অৰ’ৰাৰ ওপৰত অধ্যয়ন অব্যাহত আছে। ভৱিষ্যতৰ অভিযানসমূহৰ লক্ষ্য হৈছে বৃহস্পতিৰ উপগ্ৰহ বিশেষকৈ ইউৰোপা অন্বেষণ কৰা।
জুনো মহাকাশযান (Juno Spacecraft):
আমাৰ সৌৰজগতৰ সৰ্ববৃহৎ গ্ৰহ বৃহস্পতি গ্ৰহৰ অধ্যয়নৰ বাবে ৰচনা কৰা নাছা (NASA)ৰ এটা অভিযান হৈছে জুনো মহাকাশযান। 2011 চনৰ 5 আগষ্টত উৎক্ষেপণ কৰা জুনো মহাকাশযানখন 2016 চনৰ 4 জুলাইত বৃহস্পতি গ্ৰহত উপস্থিত হয়। মহাকাশযানখনে বৃহস্পতি গ্ৰহৰ মেৰুৰ পৰা মেৰুলৈ প্ৰদক্ষিণ কৰি গ্ৰহটোৰ গঠন, মহাকৰ্ষণ ক্ষেত্ৰ, চুম্বকীয় ক্ষেত্ৰ আৰু মেৰু চুম্বকমণ্ডলৰ মূল্যৱান তথ্য প্ৰদান কৰে। জুনোৰ এই অভিযানৰ লক্ষ্য হৈছে বৃহস্পতিৰ উৎপত্তি আৰু বিৱৰ্তনৰ বিষয়ে বুজি পোৱাৰ লগতে আমাৰ সৌৰজগতৰ সামগ্ৰিক গঠনৰ বিষয়ে অন্তৰ্দৃষ্টি লাভ কৰা।
সামৰণি (Conclusion):
বৃহস্পতি গ্ৰহ হৈছে বহুতো অনন্য বৈশিষ্ট্য থকা এটা মনোমোহা গ্ৰহ। ইয়াৰ বিশাল আকাৰ, অসংখ্য উপগ্ৰহ আৰু শক্তিশালী ধুমুহাই ইয়াক অধ্যয়নৰ এক মূল বস্তু কৰি তুলিছে। বৃহস্পতি গ্ৰহক বুজি পোৱাৰ ফলত বিজ্ঞানীসকলৰ আমাৰ সৌৰজগতৰ গঠন আৰু গতিবিদ্যাৰ বিষয়ে অধিক জানিবলৈ সহায় হৈছে। ইয়াৰ উপৰিও ই জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ অন্যতম কুটিল আৰু অধ্যয়ন কৰা গ্ৰহ হৈয়ে আছে।
- See Also -
FAQ
বৃহস্পতি হৈছে হাইড্ৰজেন আৰু হিলিয়ামৰ দ্বাৰা গঠিত গেছ গ্ৰহ য’ত কম পৰিমাণে পানী, এমোনিয়া আৰু মিথেন আছে।
বৃহস্পতিৰ 95 টা উপগ্ৰহ আছে যিবোৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় জ্যোতিৰ্বিজ্ঞান সংঘই আনুষ্ঠানিকভাৱে স্বীকৃতি দিছে।
বৃহস্পতি গ্ৰহই সূৰ্য্যক প্ৰদক্ষিণ কৰিবলৈ প্ৰায় 12 বছৰ সময় লাগে।
বৃহস্পতি গ্ৰহটোৱে প্ৰতি 10 ঘণ্টাৰ মূৰে মূৰে এবাৰ নিজৰ অক্ষত ঘূৰি থাকে আৰু ইয়াৰ গতি হৈছে প্ৰতি ঘণ্টাত 43,000 কিলোমিটাৰ।
বৃহস্পতি সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ গ্ৰহ।
- Source -
- Wikipedia