আমাৰ সৌৰজগত : গ্ৰহ, উপগ্ৰহ আৰু বহুতো।
আমাৰ সৌৰজগত (Solar System) সূৰ্য্যৰ দ্বাৰা গঠিত এক মনোমোহা আৰু জটিল মহাজাগতিক ব্যৱস্থা। সূৰ্য্য (The Sun) হৈছে ইয়াৰ কেন্দ্ৰত থকা এটা উজ্জ্বল আৰু বিশাল তৰা। ইয়াৰ চাৰিওফালে অসংখ্য আকাশী পদাৰ্থই প্ৰদক্ষিণ কৰি থাকে। এনেধৰণৰ বস্তুৰ ভিতৰত আঠটা গ্ৰহ আছে, যেনে – বুধ (Mercury), শুক্ৰ (Venus), পৃথিৱী (Earth), মংগল (Mars), বৃহস্পতি (Jupiter), শনি (Saturn), ইউৰেনাছ (Uranus) আৰু নেপচুন (Neptune)। গ্ৰহৰ বাহিৰেও সৌৰজগতত প্লুটো (Pluto)ৰ দৰে বামন গ্ৰহৰ লগতে গ্ৰহাণু বেল্ট (Asteroid belt), কুইপাৰ বেল্ট (Kuiper belt) আৰু অৰ্ট ক্লাউড (Oort Cloud)ত থকা গ্ৰহাণু (Asteroids), ধুমকেতু (Comets) আৰু অন্যান্য সৰু সৰু বস্তু আছে।
সূৰ্য্য (The Sun): আমাৰ সৌৰজগতৰ উজ্জ্বল হৃদয় (The Radiant Heart of Our Solar System)
সৌৰজগতৰ কেন্দ্ৰত থকা নক্ষত্ৰ হৈছে সূৰ্য্য। ই বিশাল, পৃথিৱীতকৈ বহুতগুণে ডাঙৰ আৰু অতিশয় গৰম। ইয়াৰ অধিকাংশই হাইড্ৰজেন (Hydrogen) আৰু হিলিয়াম (Helium) গেছৰ দ্বাৰা তৈয়াৰ হৈছে। নিউক্লিয়াৰ সংযোজন (Nuclear Fusion) নামৰ প্ৰক্ৰিয়াত ইয়াৰ পৰা পোহৰ আৰু তাপ মুক্ত হয়। ইয়াৰ ফলতস্বৰূপে সূৰ্যৰ পৰা পোহৰ আৰু উষ্ণতা পোৱা যায়। সূৰ্য্যৰ শক্তিয়ে আমাৰ সৌৰজগতৰ সকলো বস্তুকে শক্তি প্ৰদান কৰে। সূৰ্যৰ ব্যাসাৰ্ধ প্ৰায় 6,95,000 কিলোমিটাৰ আৰু ই পৃথিৱীৰ 109 গুণ। সূৰ্য্যৰ ভৰ 1989 x 10^30 কিলোগ্ৰাম, যিটো পৃথিৱীৰ ভৰৰ প্ৰায় 3,33,000 গুণ। সূৰ্য্যৰ ভৰ 73% হাইড্ৰজেন, 25% হিলিয়াম আৰু অন্যান্য 2% অক্সিজেন (Oxygen), কাৰ্বন (Carbon), নিয়ন (Neon) আৰু লোহা (Iron)কে ধৰি কম পৰিমাণৰ গধুৰ মৌলৰে গঠিত।
সৌৰজগতত থকা গ্ৰহসমূহ (Planets in Solar System):
বুধ গ্ৰহ (Mercury):
বুধ গ্ৰহ সূৰ্য্যৰ আটাইতকৈ ওচৰৰ গ্ৰহ লগতে ই সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ সৰু গ্ৰহ (Smallest Planet in Solar System)। ই এক স্থলজ গ্ৰহ, যাৰ পৃষ্ঠভাগ অতিশয় গহ্বৰ। কাৰণ গ্ৰহটোৰ কোনো ভূতাত্ত্বিক কাৰ্য্যকলাপ নাই আৰু বায়ুমণ্ডল অতি ক্ষীণ। বুধ গ্ৰহৰ পৃষ্ঠৰ মাধ্যাকৰ্ষণ শক্তি প্ৰায় মংগল গ্ৰহৰ সমান। বুধৰ গতিশীল চুম্বকীয় ক্ষেত্ৰ আছে যাৰ শক্তি পৃথিৱীৰ প্ৰায় 1% আৰু ইয়াৰ কোনো প্ৰাকৃতিক উপগ্ৰহ নাই।
শুক্ৰ গ্ৰহ (Venus):
সূৰ্যৰ ওচৰত সৌৰজগতৰ দ্বিতীয় গ্ৰহ হৈছে শুক্ৰ। কাৰ্বন ডাই অক্সাইডৰ ঘন বায়ুমণ্ডলৰ বাবে ইয়াৰ পৃষ্ঠত প্ৰায় 465 ডিগ্ৰী চেলছিয়াছ উষ্ণতা থাকে। সেইবাবেই ই সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ উষ্ণ গ্ৰহ (Hottest Planet in Solar System)। কঠোৰ পৰিবেশে ইয়াক জীৱনৰ বাবে অনুপযুক্ত কৰি তুলিছে। ইয়াৰ আকাৰ আৰু ওজন পৃথিৱীৰ সৈতে একে।
পৃথিৱী (Earth):
পৃথিৱী হৈছে সূৰ্য্যৰ পৰা তৃতীয় গ্ৰহ আৰু জীৱন আশ্ৰয় দিয়া একমাত্ৰ গ্ৰহ। বৰ্তমানৰ ভূতাত্ত্বিক কাৰ্য্যকলাপ থকা আৰু বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ একমাত্ৰ স্থান য’ত জীৱৰ অস্তিত্ব আছে। ইয়াৰ তৰল জলমণ্ডল স্থলজ গ্ৰহৰ ভিতৰত অনন্য গ্ৰহ য’ত প্লেট টেকটনিক্স পৰ্যবেক্ষণ কৰা হৈছে। ইয়াৰ এটা প্ৰাকৃতিক উপগ্ৰহ চন্দ্ৰ (Moon), সৌৰজগতৰ স্থলজ গ্ৰহৰ একমাত্ৰ বৃহৎ উপগ্ৰহ।
মংগল গ্ৰহ (Mars):
মংগল গ্ৰহ চতুৰ্থ গ্ৰহ আৰু সূৰ্য্যৰ পৰা আটাইতকৈ দূৰত থকা স্থলজ গ্ৰহ। মংগল গ্ৰহক ৰঙা গ্ৰহ (Red Planet) বুলি কোৱা হয় কাৰণ ইয়াৰ মাটিত থকা ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ লৌহ কণাৰ বাবে পৃষ্ঠভাগ ৰঙা দেখা যায়। মংগল গ্ৰহৰ পাতল বায়ুমণ্ডল মূলতঃ কাৰ্বন ডাই অক্সাইডৰ দ্বাৰা গঠিত আৰু দুটা প্ৰাকৃতিক উপগ্ৰহ হৈছে ফ’বছ (Phobos) আৰু ডেইমছ (Deimos)।
বৃহস্পতি সূৰ্য্যৰ পৰা পঞ্চম গ্ৰহ আৰু সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ গ্ৰহ (Biggest Planet in Solar System)। ইয়াক সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ পুৰণি গ্ৰহ বুলিও বিশ্বাস কৰা হয়। বৃহস্পতি এটা বিশাল গেছৰ গ্ৰহ, ই মূলতঃ কঠিন পদাৰ্থতকৈ গেছ আৰু তৰল পদাৰ্থৰে গঠিত। বৃহস্পতিৰ এতিয়ালৈকে 95 টা উপগ্ৰহ আছে আৰু উন্নত সঁজুলিৰ সহায়ত ইয়াৰ সন্ধানৰ পৰিমাণ ভৱিষ্যতে বৃদ্ধি পাব পাৰে। চাৰিটা বৃহৎ উপগ্ৰহ হ’ল আইঅ’ (Io), ইউৰোপা (Europa), গেনিমিড (Ganymede) আৰু কেলিষ্টো (Callisto)।
শনি গ্ৰহ (Saturn):
শনি সূৰ্যৰ পৰা ষষ্ঠ গ্ৰহ আৰু বৃহস্পতিৰ পিছত সৌৰজগতৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম গ্ৰহ (Second Biggest Planet in Solar System)। ই প্ৰধানকৈ হাইড্ৰজেন (Hydrogen) আৰু হিলিয়ামে (Helium)ৰে গঠিত। ইয়াৰ এটা নিৰ্দিষ্ট পৃষ্ঠৰ অভাৱ যদিও ইয়াৰ এটা কঠিন কেন্দ্ৰ (Core) আছে বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। শনিৰ 146 টা উপগ্ৰহ আছে ইয়াৰ ভিতৰত টাইটান (Titan) হৈছে আটাইতকৈ ডাঙৰ উপগ্ৰহ। শনি গ্ৰহৰ আঙঠি ব্যৱস্থা (Rings of Saturn)ৰ বাবে ই বেছিকৈ পৰিচিত যিয়ে ইয়াক দৃশ্যগতভাৱে অনন্য কৰি তোলে।
ইউৰেনাছ (Uranus):
1781 চনত জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানী উইলিয়াম হাৰ্চেলে ইউৰেনাছ আৱিষ্কাৰ কৰিছিল যদিও তেওঁ প্ৰথমে ইয়াক ধুমকেতু বা তৰা বুলি ভাবিছিল। ইউৰেনাছ সূৰ্য্যৰ পৰা সপ্তম গ্ৰহ আৰু ই এটা গেছীয় বিশাল বৰফৰ গ্ৰহ। ইউৰেনাছ হৈছে আমাৰ সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ ঠাণ্ডা গ্ৰহ (Coldest Planet in Solar System)। ইউৰেনাছে 84 বছৰৰ মূৰে মূৰে এবাৰ সূৰ্য্যক প্ৰদক্ষিণ কৰে। ইয়াৰ 27 টা জনাজাত প্ৰাকৃতিক উপগ্ৰহ আছে।
নেপচুন (Neptune):
আমাৰ সৌৰজগতত সূৰ্যৰ পৰা অষ্টম আৰু আটাইতকৈ দূৰৰ গ্ৰহ নেপচুন। ই ইউৰেনাছৰ সৈতে মিল থকা এটা বিশাল গেছৰ গ্ৰহ। নেপচুন ধুনীয়া গভীৰ নীলা ৰঙৰ বাবে বিখ্যাত আৰু এই নীলা ৰং ইয়াৰ বায়ুমণ্ডলত থকা মিথেন গেছৰ পৰা আহে। নেপচুনৰ 14 টা প্ৰাকৃতিক উপগ্ৰহ আছে।
সৌৰজগতৰ ক্ষুদ্ৰ গ্ৰহসমূহ (Minor Planets in Solar System):
বামন গ্ৰহসমূহ (Dwarf Planets):
স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত আঠটা গ্ৰহৰ উপৰিও আমাৰ সৌৰজগতত আনুষ্ঠানিকভাৱে স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত পাঁচটা বামন গ্ৰহও আছে। ইয়াৰে আটাইতকৈ বিখ্যাত হৈছে প্লুটো।
উপগ্ৰহসমূহ (Moons or Natural Satellites):
কিছুমান বামন গ্ৰহকে ধৰি বহুতো গ্ৰহৰ চাৰিওফালে প্ৰাকৃতিক উপগ্ৰহ ঘূৰি থাকে। উদাহৰণস্বৰূপে পৃথিৱীৰ এটা প্ৰাকৃতিক উপগ্ৰহ আছে, আনহাতে বৃহস্পতিৰ 80 টাতকৈও অধিক প্ৰাকৃতিক উপগ্ৰহ আছে।
গ্ৰহাণুসমূহ (Asteroids):
এইবোৰ হৈছে সূৰ্য্যক প্ৰদক্ষিণ কৰা শিলৰ পদাৰ্থ, মূলতঃ মংগল আৰু বৃহস্পতিৰ কক্ষপথৰ মাজৰ গ্ৰহাণু বেল্টত অৱস্থিত।
ধুমকেতু (Comets):
ধুমকেতুবোৰ বৰফৰ গোলকৰ দৰে। যেতিয়া ইহঁতে সূৰ্য্যৰ ওচৰ পায় তেতিয়া ইহঁত গৰম হৈ যায়। তেতিয়া ইহতৰ পৰা গেছ আৰু ধূলি ওলাই যাবলৈ আৰম্ভ কৰে। তাৰ ফলত ফলত ইহঁতক অস্পষ্ট যেন লাগে আৰু কেতিয়াবা ইহঁতৰ এডাল নেজ গজি উঠে।
- See Also -
FAQ
আমাৰ সৌৰজগতত আঠটা গ্ৰহ আছে।
বৃহস্পতি সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ গ্ৰহ।
বুধ গ্ৰহ সূৰ্য্যৰ আটাইতকৈ ওচৰৰ গ্ৰহ লগতে ই সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ সৰু গ্ৰহ।
2023 চনৰ হিচাপত বৃহস্পতিৰ 95 টা উপগ্ৰহ আছে।
শনি গ্ৰহৰ 146 টা উপগ্ৰহ আছে ইয়াৰ ভিতৰত টাইটান (Titan) হৈছে আটাইতকৈ ডাঙৰ উপগ্ৰহ।
মংগল গ্ৰহৰ দুটা উপগ্ৰহ আছে, ফ’বছ আৰু ডেইমছ।
সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ সৰু গ্ৰহ বুধ।
সৌৰজগতৰ আটাইতকৈ উষ্ণ গ্ৰহ হৈছে শুক্ৰ।
সৌৰজগতখন এজন ব্যক্তিয়ে আৱিষ্কাৰ কৰা নাছিল। যুগ যুগ ধৰি ইয়াৰ বুজাবুজিৰ বিকাশ ঘটিছিল। নিকোলাছ কপাৰনিকাছে (Nicolaus Copernicus) ষোড়শ শতিকাত সূৰ্য্যক ইয়াৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে দেখুৱাই সূৰ্য্যকেন্দ্ৰিক আৰ্হিৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল।
ঘন বায়ুমণ্ডলে তাপ আৱদ্ধ কৰি সেউজ গৃহ প্ৰভাৱৰ সৃষ্টি কৰাৰ বাবে শুক্ৰ আটাইতকৈ উষ্ণ গ্ৰহ।
- Source -
- Wikipedia
