ভাৰতৰ অৰ্ধসামৰিক বাহিনীসমূহ : এক চমু আভাস।
ভাৰতৰ অৰ্ধসামৰিক বাহিনীয়ে আভ্যন্তৰীণ নিৰাপত্তা বজাই ৰখা আৰু জাতিৰ সীমা ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। গৃহ পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনত কাম কৰা এই বাহিনীসমূহৰ গঠন আৰু প্ৰশিক্ষণ সামৰিক বাহিনীৰ দৰেই কৰা হয়। এই বাহিনীসমূহে সীমান্ত নিৰাপত্তা, বিদ্ৰোহ বিৰোধী, দুৰ্যোগ সঁহাৰি আৰু আইন প্ৰয়োগকাৰী সমৰ্থনৰ দৰে কামত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। বিভিন্ন নিৰাপত্তাজনিত প্ৰত্যাহ্বানৰ মোকাবিলা আৰু ভাৰতৰ সামগ্ৰিক প্ৰতিৰক্ষা কৌশলত অৰিহণা যোগোৱাত তেওঁলোকৰ বহুমুখী ভূমিকা অপৰিহাৰ্য।
ভাৰতত থকা অৰ্ধসামৰিক বাহিনী সমূহ (List of Paramilitary Forces of India):
অসম ৰাইফলছ (Assam Rifles):
অসম ৰাইফলছ (AR) হৈছে ভাৰতৰ এক অৰ্ধসামৰিক বাহিনী যিয়ে উত্তৰ-পূব ভাৰতত সীমান্ত সুৰক্ষা, বিদ্ৰোহ বিৰোধী আৰু আইন-শৃংখলা বজাই ৰখাৰ বাবে দায়বদ্ধ। ইয়াৰ প্ৰধান কৰ্তব্য হৈছে ভাৰত-ম্যানমাৰ সীমান্ত পহৰা দিয়া। ই ভাৰতৰ অন্যতম পুৰণি অৰ্ধসামৰিক বাহিনী যিটো গৃহ পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয় আৰু ইয়াৰ কাৰ্য্যকৰী নিয়ন্ত্ৰণ ভাৰতীয় সেনাবাহিনীয়ে কৰে। কেন্দ্ৰীয় অৰ্ধসামৰিক বাহিনী হিচাপে ইয়াৰ নিযুক্তি, পাৰ্ক, পদোন্নতি আৰু অৱসৰৰ নীতিসমূহ অসম ৰাইফলছ ৰেগুলেচনৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয়। অসম ৰাইফলছৰ সঞ্চালক প্ৰধান (Director General of the Assam Rifles) হৈছে ইয়াৰ প্ৰধান মুৰব্বী।
অসম ৰাইফলছক প্ৰায়ে উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চলৰ চেণ্টিনেল (Sentinels of the North East) আৰু পাহাৰীয়া মানুহৰ বন্ধু (Friends of the Hill People) বুলি কোৱা হয়। ই ভাৰতৰ আটাইতকৈ পুৰণি অৰ্ধসামৰিক বাহিনী (Oldest Paramilitary Force of India) আৰু ইয়াক প্ৰথমে 1835 চনত কাচাৰ লেভি নামেৰে গঢ়ি তোলা হৈছিল।
সীমান্ত সুৰক্ষা বাহিনী (Border Security Force):
সীমান্ত সুৰক্ষা বাহিনী (BSF) হৈছে গৃহ পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনত থকা ভাৰতৰ এক কেন্দ্ৰীয় সশস্ত্ৰ আৰক্ষী বাহিনী। ইয়াৰ দায়িত্ব হৈছে পাকিস্তান আৰু বাংলাদেশৰ লগত থকা ভাৰতৰ সীমান্তক পহৰা দিয়া। 1965 চনৰ ভাৰত-পাক যুদ্ধৰ পিছত ভাৰতৰ সীমান্তৰ নিৰাপত্তা সুনিশ্চিত কৰিবলৈ ইয়াক গঠন কৰা হৈছিল। 1965 চনত ই প্ৰথমে 25 টা বেটেলিয়নৰে গঠন কৰা হৈছিল আৰু বৰ্তমান ইয়াৰ সংখ্য়া হৈছে 193 টা। বি এছ এফ হৈছে ভাৰতীয় ভূখণ্ডৰ প্ৰথম প্ৰতিৰক্ষা লাইন আৰু বৰ্তমান ই বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ সীমান্ত সুৰক্ষা বাহিনী।
কেন্দ্ৰীয় ঔদ্যোগিক সুৰক্ষা বাহিনী (Central Industrial Security Force):
কেন্দ্ৰীয় ঔদ্যোগিক নিৰাপত্তা বাহিনী (CISF) ভাৰতৰ গৃহ মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনস্থ এটা কেন্দ্ৰীয় সশস্ত্ৰ আৰক্ষী বাহিনী। ইয়াৰ প্ৰধান লক্ষ্য হৈছে চৰকাৰী বা ব্যক্তিগত মালিকানাধীন বৃহৎ প্ৰতিষ্ঠানসমূহক নিৰাপত্তা প্ৰদান কৰা। ইয়াৰ কৰ্তব্যসমূহৰ ভিতৰত স্পৰ্শকাতৰ চৰকাৰী ভৱন, সংসদ কমপ্লেক্স, দিল্লী মেট্ৰ’ৰ পহৰা দিয়া আৰু বিমানবন্দৰৰ নিৰাপত্তা প্ৰদান কৰা আদিও অন্যতম। ভাৰতৰ সংসদৰ এখন আইনৰ অধীনত 1969 চনৰ 15 মাৰ্চত 2,800 জন লোকৰ শক্তিৰে ইয়াক স্থাপন কৰা হৈছিল। ইয়াৰ পিছত 1983 চনৰ 15 জুনত গৃহীত সংসদৰ আন এখন আইনৰ দ্বাৰা চিআইএছএফক আনুষ্ঠানিকভাৱে অনুমোদন দিয়া হয়। বৰ্তমান ইয়াৰ সক্ৰিয় শক্তি হৈছে 1,48,371 জন আৰু শেহতীয়াকৈ ইয়াৰ শক্তি 2 লাখলৈ বৃদ্ধি কৰা হৈছে।
কেন্দ্ৰীয় সংৰক্ষিত আৰক্ষী বাহিনী (Central Reserve Police Force):
কেন্দ্ৰীয় সংৰক্ষিত আৰক্ষী বাহিনী (CRPF) ভাৰতৰ গৃহ পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনত থকা এক কেন্দ্ৰীয় সশস্ত্ৰ আৰক্ষী বাহিনী। ই ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহক আইন-শৃংখলা আৰু আভ্যন্তৰীণ নিৰাপত্তা বজাই ৰখাত সহায় কৰে। 1939 চনৰ 27 জুলাইত ভাৰতত থকা ব্ৰিটিছ ক্রাউন প্রতিনিধিসকলক নিৰাপত্তা প্রদানৰ উদ্দেশ্যে ক্রাউন প্রতিনিধিৰ পুলিচ (Crown Representative’s Police) হিচাপে ইয়াক প্রতিষ্ঠা কৰা হৈছিল৷ পাছলৈ 1949 চনত সংসদৰ আইন অনুসৰি এই বাহিনীটোৰ নাম সলনি কৰি কেন্দ্ৰীয় সংৰক্ষিত আৰক্ষী বাহিনী নামেৰে নামাকৰণ কৰা হয়।
ভাৰতৰ ভিতৰতে সৰ্ববৃহৎ কেন্দ্ৰীয় সশস্ত্ৰ আৰক্ষী বাহিনী (Largest Paramilitary forces of India) হৈছে চিআৰপিএফ। ইয়াত মুঠ 247 টা বেটেলিয়ন আছে আৰু 2019 চনৰ হিচাপ অনুসৰি ইয়াত মুঠ 3,01,376 জন জোৱান কৰ্মৰত হৈ আছে। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ (United Nations) মিছনতো চিআৰপিএফ বিষয়া নিয়োজিত কৰা হয়।
ভাৰত-তিব্বতী সীমান্ত আৰক্ষী (Indo-Tibetan Border Police):
ভাৰত-তিব্বত সীমান্ত আৰক্ষী চমুকৈ আইটিবিপি (ITBP) হৈছে গৃহ মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনত থকা ভাৰতৰ এক কেন্দ্ৰীয় সশস্ত্ৰ আৰক্ষী বাহিনী। 1962 চনৰ চীন-ভাৰত যুদ্ধৰ পিছত ইয়াক গঠন কৰা হৈছিল। আইটিবিপিৰ প্ৰাথমিক ভূমিকা হৈছে লাডাখৰ কাৰাকোৰাম পাছ (Karakoram Pass)ৰ পৰা অৰুণাচল প্ৰদেশৰ ডিফু লা (Diphu La)লৈকে 3,488 কিলোমিটাৰ দৈৰ্ঘ্যৰ ভাৰত-চীন সীমান্তত টহল দিয়া, যাৰ বাবে ইয়াৰ মুঠ 32 টা বেটেলিয়ন আৰু 157 টা আউটপোষ্ট আছে। আইটিবিপিৰ আন এক প্ৰধান ভূমিকা হৈছে দুৰ্যোগ উদ্ধাৰ অভিযান (Disaster Rescue)। হিমালয়ৰ অঞ্চলত হোৱা প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগৰ ই প্ৰথম সঁহাৰিদাতা। হিমাচল প্ৰদেশ, উত্তৰাখণ্ড আৰু উত্তৰ-পূব ভাৰতত ইয়াৰ 8 টা আঞ্চলিক সঁহাৰি কেন্দ্ৰ আছে।
সশস্ত্ৰ সীমা বল (Sashastra Seema Bal):
সশস্ত্ৰ সীমা বল (SSB) হৈছে গৃহ মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনত ভাৰতৰ কেন্দ্ৰীয় সশস্ত্ৰ আৰক্ষী বাহিনী। ইয়াৰ দায়িত্ব হৈছে নেপাল আৰু ভূটানৰ সৈতে থকা ভাৰতৰ সীমান্ত পহৰা দিয়া। প্ৰথমে, 1963 চনত স্পেচিয়েল চাৰ্ভিচ ব্যুৰো (Special Service Bureau) নামেৰে এই বাহিনীটো স্থাপন কৰা হৈছিল। ২০০১ চনত গৃহ পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ প্ৰশাসনিক নিয়ন্ত্ৰণলৈ আনি ইয়াৰ নাম সলনি কৰি সশস্ত্ৰ সীমা বল ৰখা হয়। বৰ্তমান ইয়াৰ মুঠ 45 টা বেটেলিয়ন আৰু মুঠ 94,261 জন সক্ৰিয় জোৱান আছে।
ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা বাহিনী (National Security Guard):
ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তাৰক্ষী বাহিনী (NSG) হৈছে গৃহ মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনত থকা ভাৰতৰ এক কেন্দ্ৰীয় সশস্ত্ৰ আৰক্ষী বাহিনী। ই হৈছে ভাৰত চৰকাৰৰ প্ৰাথমিক সন্ত্ৰাসবাদ বিৰোধী শক্তি। অপাৰেচন ব্লু ষ্টাৰ (Operation Blue Star)ৰ পিছত সন্ত্ৰাসবাদী কাৰ্যকলাপৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিবলৈ আৰু ৰাজ্যসমূহক আভ্যন্তৰীণ অশান্তিৰ পৰা ৰক্ষা কৰিবলৈ 1984 চনৰ 16 অক্টোবৰত ইয়াক প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। ভাৰতীয় সংসদত ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তাৰক্ষী আইন, 1986 ৰ অধীনত এনএছজি গঠন আনুষ্ঠানিক কৰা হৈছিল। ভাৰতীয় সেনা (Indian Army) আৰু কেন্দ্ৰীয় সশস্ত্ৰ আৰক্ষী বাহিনী (Central Armed Police Forces) উভয়ৰে পৰা এনএছজিৰ জোৱান নিযুক্তি দিয়া হয়।
ৰেলৱে সুৰক্ষা বাহিনী (Railway Protection Force):
ৰেলৱে সুৰক্ষা বাহিনী (RPF) হৈছে ভাৰত চৰকাৰৰ ৰেল মন্ত্ৰালয়ৰ অন্তৰ্গত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ সশস্ত্ৰ আৰক্ষী বাহিনী। ভাৰতীয় সংসদে প্ৰণয়ন কৰা আৰ পি এফ আইন 1957 ৰ দ্বাৰা এই বাহিনীটো প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। ইয়াৰ ৰেলৱে আইনৰ অধীনত সংঘটিত অপৰাধৰ অনুসন্ধান, গ্ৰেপ্তাৰ, তদন্ত আৰু গোচৰ চলোৱাৰ ক্ষমতা আছে। আৰপিএফৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য হৈছে ৰেলৱেৰ সম্পত্তি আৰু যাত্ৰীবাহীৰ সুৰক্ষা আৰু নিৰাপত্তা প্ৰদান কৰা।
বিশেষ সীমান্ত বাহিনী (Special Frontier Force):
বিশেষ সীমান্ত বাহিনী (SFF) হৈছে প্ৰধানকৈ ভাৰতৰ তিব্বতী শৰণাৰ্থী আৰু গুৰখাৰে গঠিত অৰ্ধসামৰিক ভাৰতীয় বিশেষ বাহিনী। 1962 চনৰ চীন-ভাৰত যুদ্ধৰ পিছত ইয়াক মূলতঃ চীনৰ সৈতে পুনৰ যুদ্ধ হ’লে চীনৰ লাইনৰ আঁৰত গোপন অভিযান চলাবলৈ প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। বাংলাদেশ মুক্তি যুদ্ধ (Bangladesh Liberation War) আৰু কাৰ্গিল যুদ্ধ (Kargil War) কে ধৰি ভাৰতৰ বৃহৎ বহিঃযুদ্ধৰ লগত ই জড়িত হৈ আছে। ইয়াৰ উপৰিও ই অপাৰেচন ব্লু ষ্টাৰকে ধৰি আভ্যন্তৰীণ নিৰাপত্তাৰ ক্ষেত্ৰত জড়িত হৈ থকাৰ লগতে জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ সময়ত বিৰোধী দলসমূহক দমন কৰিবলৈ প্ৰধানমন্ত্ৰী ইন্দিৰা গান্ধীৰ “ব্যক্তিগত শক্তি” হিচাপেও কাম কৰি আহিছে। ই কেবিনেট সচিবালয়ত নিৰাপত্তা সঞ্চালকালয়ৰ অধীনত কাম কৰে।
বিশেষ সুৰক্ষা গোট (Special Protection Group):
বিশেষ সুৰক্ষা গোট (SPG) ভাৰত চৰকাৰৰ কেবিনেট সচিবালয়ৰ অধীনস্থ এটা সংস্থা, যাৰ একমাত্ৰ দায়িত্ব ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী আৰু তেওঁলোকৰ পৰিয়ালক সুৰক্ষা দিয়া। 1988 চনত ভাৰতীয় সংসদৰ এক আইনৰ দ্বাৰা ইয়াক গঠিত হৈছিল। এই সংস্থাটোৱে ভাৰত আৰু বিদেশ উভয়তে প্ৰধানমন্ত্ৰীক সকলো সময়তে সুৰক্ষা প্ৰদান কৰে।
- See Also -
- Related Books -
- ভাৰতৰ অৰ্ধসামৰিক বাহিনী - Paramilitary Forces of India.
FAQ
অৰ্ধসামৰিক বাহিনী হৈছে সামৰিক বাহিনীৰ দৰে কাম কৰা এক সশস্ত্ৰ গোট যিটো মূল সশস্ত্ৰ বাহিনীৰ অংশ নহয়।
ভাৰতত 10 টা অৰ্ধসামৰিক বাহিনী আছে।
অসম ৰাইফলছ হৈছে ভাৰতৰ আটাইতকৈ পুৰণি অৰ্ধসামৰিক বাহিনী (Oldest Paramilitary forces of India)।
কেন্দ্ৰীয় সংৰক্ষিত আৰক্ষী (Central Reserve Police Force) বাহিনী হৈছে ভাৰতৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ অৰ্ধসামৰিক বাহিনী।
ভাৰতীয় সেনাই বাহ্যিক ভাবুকিৰ পৰা ৰক্ষা কৰে আৰু প্ৰতিৰক্ষা মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনত কাম কৰে। আনহাতে কেন্দ্ৰীয় সশস্ত্ৰ আৰক্ষী বাহিনীয়ে গৃহ পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনত সীমান্ত সুৰক্ষা, বিদ্ৰোহ বিৰোধী আৰু আইন প্ৰয়োগকে ধৰি আভ্যন্তৰীণ নিৰাপত্তাৰ তদাৰক কৰে।
- Source -
- Wikipedia