ভাৰতৰ নদীসমূহ : ইয়াৰ গুৰুত্ব আৰু তাৎপৰ্য।
ভাৰত এখন বৈচিত্ৰময় ভূগোলৰ দেশ আৰু ইয়াৰ নদীসমূহে দেশৰ সংস্কৃতি, অৰ্থনীতি আৰু পৰিৱেশ গঢ় দিয়াত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰে। ভাৰতৰ আটাইতকৈ পবিত্ৰ নদী মহান গংগাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি ব্ৰহ্মপুত্ৰলৈকে ভাৰতৰ নদীসমূহ (Rivers of India) যুগ যুগ ধৰি লাখ লাখ মানুহৰ জীৱনৰেখা হৈ আহিছে। এই নদীসমূহে কেৱল জলসিঞ্চন, খোৱা আৰু উদ্যোগিক ব্যৱহাৰৰ বাবে পানী যোগান ধৰাই নহয়, ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিকভাৱেও অপৰিসীম তাৎপৰ্যও ৰাখিছে।
ভাৰতৰ নদীসমূহে সভ্যতাৰ উত্থান-পতনৰ সাক্ষী হৈ আহিছে আৰু ইয়াৰ কাহিনী দেশৰ ইতিহাস আৰু পৰম্পৰাৰ সৈতে জড়িত হৈ আছে। কিন্তু এই নদীসমূহে প্ৰদূষণ, অতিমাত্ৰা ব্যৱহাৰ আৰু বান্ধ নিৰ্মাণকে ধৰি কেইবাটাও প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈ এই গুৰুত্বপূৰ্ণ সম্পদসমূহৰ অস্তিত্বৰ প্ৰতি ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিছে। এই লেখাটোত ভাৰতৰ নদীসমূহৰ গুৰুত্ব, ইয়াৰ সন্মুখীন হোৱা প্ৰত্যাহ্বানসমূহ আৰু ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবে এই মূল্যৱান সম্পদসমূহ সুৰক্ষিত কৰিবলৈ সংৰক্ষণৰ প্ৰচেষ্টা অব্যাহত ৰখাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা হৈছে।
ভাৰতৰ প্ৰধান নদীসমূহ (Major Rivers of India):
ভাৰতবৰ্ষত অসংখ্য নদীৰ বাসস্থান, ইয়াৰে বহু নদীৰ সাংস্কৃতিক, পৰিৱেশ আৰু অৰ্থনৈতিক গুৰুত্ব উল্লেখযোগ্য। ভাৰতৰ প্ৰধান নদীসমূহৰ ভিতৰত গংগা, গোদাবৰী, ব্ৰহ্মপুত্ৰ, যমুনা, নৰ্মদা, কৃষ্ণা, মহানদী আৰু কাবেৰী উল্লেখযোগ্য়।
গংগা নদী হৈছে সাংস্কৃতিক আৰু ভৌগোলিক দিশৰ পৰা ভাৰতৰ অন্যতম উল্লেখযোগ্য নদী। গংগা নদীৰ উৎপত্তি হৈছে গংগোত্ৰী হিমবাহৰ পৰা। নদীখনে উত্তৰ প্ৰদেশ, বিহাৰ আৰু পশ্চিম বংগৰ মাজেৰে দক্ষিণ-পূব দিশত বংগ উপসাগৰলৈ বৈ গৈছে। 2,525 কিলোমিটাৰ দৈৰ্ঘ্যৰ এই নদীখন ভাৰতৰ আটাইতকৈ দীঘল নদী (Longest River in India)। গংগাক পবিত্ৰ বুলি গণ্য কৰা হিন্দুসকলৰ বাবে গংগাৰ ধৰ্মীয় গুৰুত্ব অতিশয় বেছি।
মহাৰাষ্ট্ৰৰ নাশিক জিলাৰ ত্ৰিম্বকেশ্বৰৰ পৰা গোদাবৰী নদীৰ উৎপত্তি হৈছে। নদীখনে মহাৰাষ্ট্ৰ, তেলেংগানা, অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ আৰু ছত্তীশগড়ৰ মাজেৰে বংগ উপসাগৰলৈ বৈ গৈছে। এই নদীখনৰ দৈৰ্ঘ্য হৈছে 1,465 কিলোমিটাৰ আৰু ই ভাৰতৰ দ্বিতীয় দীঘলীয়া নদী (Second Longest River in India)।
কৃষ্ণা নদী (Krishna River):
ভাৰতবৰ্ষৰ অন্যতম দীঘল নদী কৃষ্ণা মহাৰাষ্ট্ৰ, কৰ্ণাটক, তেলেংগানা আৰু অন্ধ্ৰপ্ৰদেশ ৰাজ্যৰ মাজেৰে বৈ গৈছে। পশ্চিম ঘাটৰ মহাবলেশ্বৰৰ পৰা উৎপত্তি হোৱা এই নদীখনে প্ৰায় 1,400 কিলোমিটাৰ দূৰত্ব অতিক্ৰম কৰে। ডেকান মালভূমি অঞ্চলৰ কৃষিৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ নাগাৰ্জুন সাগৰ আৰু শ্ৰীশৈলাম বান্ধকে ধৰি কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ জলসিঞ্চন প্ৰকল্পক এই নদীখনে সহায় কৰে। ইয়াৰ উপৰিও ইয়াৰ দ্বাৰা উল্লেখযোগ্য জলবিদ্যুৎ শক্তি উৎপাদন হয়। ইয়াৰ উপৰিও কৃষ্ণ নদীৰ ঐতিহাসিক আৰু ধৰ্মীয় তাৎপৰ্য আছে আৰু লগতে ইয়াৰ পাৰত বিভিন্ন পবিত্ৰ স্থান আছে। ইয়াৰ পানী ইয়াৰ অৱবাহিকাৰ কৃষি আৰু অৰ্থনৈতিক কাৰ্য্যকলাপৰ বাবে অতি প্ৰয়োজনীয় যিয়ে লাখ লাখ লোকৰ জীৱিকাত প্ৰভাৱ পেলায়।
যমুনা নদী ভাৰতৰ এক পবিত্ৰ আৰু ঐতিহাসিক নদী। যমুনোত্ৰী হিমবাহৰ পৰা যমুনা নদীৰ উৎপত্তি হৈছে। নদীখন উত্তৰাখণ্ড, হিমাচল প্ৰদেশ, হাৰিয়ানা, দিল্লী আৰু উত্তৰ প্ৰদেশ ৰাজ্যৰ মাজেৰে বৈ গৈ উত্তৰ প্ৰদেশৰ প্ৰয়াগৰাজত গংগা নদীৰ লগত লগ হৈছে। যমুনা নদীৰ দৈৰ্ঘ্য হৈছে 1,376 কিলোমিটাৰ।
মধ্য ভাৰতৰ অমৰকান্তক মালভূমিৰ পৰা উৎপত্তি হোৱা নৰ্মদা নদীৰ সাংস্কৃতিক আৰু পৰিৱেশগত তাৎপৰ্য আছে। ইয়াৰ উত্স হ’ল এটা সৰু জলাশয়, যাক নৰ্মদ কুণ্ড বুলি জনা যায়। নৰ্মদা নদীৰ দৈৰ্ঘ্য 1,312 কিলোমিটাৰ আৰু ই ভাৰতৰ পঞ্চম দীঘলীয়া নদী (Fifth Longest River in India)।
সিন্ধু নদী (Indus River):
সিন্ধু নদী দক্ষিণ এছিয়াৰ এক জলধাৰা যিয়ে চীন, ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ ভূখণ্ড অতিক্ৰম কৰি বৈ গৈছে। প্ৰায় 3,180 কিলোমিটাৰ দৈৰ্ঘ্যৰ এই নদীখন মানসৰোৱৰ হ্ৰদৰ ওচৰৰ তিব্বতী মালভূমিৰ পৰা উৎপত্তি হৈ ভাৰতৰ লাডাখ অঞ্চলৰ মাজেৰে পাকিস্তানলৈ বৈ গৈছে। এই নদীখনৰ এক জটিল ঐতিহাসিক তাৎপৰ্য্য আছে। ই প্ৰাচীন সিন্ধু উপত্যকা সভ্যতা (Indus Valley Civilization)ৰ সৈতে জড়িত, যিটো বিশ্বৰ অন্যতম আদিম নগৰীয়া সংস্কৃতি। ইয়াৰ বিস্তৃত জলাশয় আৰু আৰ্থ-সামাজিক গুৰুত্বই সিন্ধু নদীক অঞ্চলটোৰ লোকসকলৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সম্পদ হিচাপে গঢ়ি তুলিছে।
এছিয়াৰ অন্যতম দীঘল নদী ব্ৰহ্মপুত্ৰ তিৰ্ব্বত, ভাৰত আৰু বাংলাদেশ ৰ মাজেৰে বৈ গৈছে। ইয়াৰ উৎপত্তি তিব্বতী হিমালয়ৰ চেমায়ুংডুং হিমবাহৰ পৰা, য’ত ইয়াক ইয়াৰলুং ছাংপো বুলি জনা যায়। ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ দৈৰ্ঘ্য প্ৰায় 3,969 কিলোমিটাৰ, কিন্তু নদীখনে ভাৰতৰ মাজেৰে মাত্ৰ 916 কি.মি. বৈ গৈছে। এই নদীখনৰ মাজতে আছে বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ নদীদ্বীপ (Largest River Island in the World) মাজুলী (Majuli)।
মহানদী (Mahanadi River):
ভাৰতৰ এক অন্য়তম প্ৰধান নদী মহানদী ছত্তীশগড়ৰ পৰা আৰম্ভ হৈ ওড়িশাৰ মাজেৰে বংগ উপসাগৰলৈ বৈ যায়। প্ৰায় 858 কিলোমিটাৰ দৈৰ্ঘ্যৰ এই নদীখনে কৃষি, খোৱাপানী আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্যক সহায় কৰে। বিশ্বৰ ভিতৰতে দীঘলীয়া বান্ধৰ ভিতৰত অন্যতম হীৰাকুড বান্ধে (Hirakud Dam) নদীখনৰ ওপৰত এটা বৃহৎ কৃত্ৰিম হ্ৰদ গঠন কৰে। এই নদীখন সাংস্কৃতিকভাৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ, ইয়াৰ লগত বহুতো উৎসৱ আৰু আচাৰ-অনুষ্ঠান জড়িত হৈ আছে। ইয়াৰ উপৰিও ই জলসিঞ্চন, মীন আৰু জলবিদ্যুৎ শক্তিক সমৰ্থন কৰে, যিয়ে অঞ্চলটোৰ অৰ্থনীতিত মূল ভূমিকা পালন কৰে।
কাবেৰী নদী (Kaveri River):
কাবেৰী নদী দক্ষিণ ভাৰতৰ এখন মূল নদী। নদীখনে কৰ্ণাটকৰ ব্ৰহ্মগিৰি পাহাৰৰ পৰা আৰম্ভ হৈ কৰ্ণাটক আৰু তামিলনাডুৰ মাজেৰে প্ৰায় 800 কিলোমিটাৰ বৈ গৈ বংগ উপসাগৰত পৰে। মেট্টুৰ বান্ধ, শিৱসমুদ্ৰম জলপ্ৰপাতৰ দৰে প্ৰকল্পৰে জলসিঞ্চন আৰু জলবিদ্যুত শক্তিৰ বাবে এই নদীখন ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াৰ পাৰত মন্দিৰৰ সৈতে ইয়াৰ সাংস্কৃতিক আৰু ধৰ্মীয় গুৰুত্ব আছে আৰু প্ৰাচীন তামিল গ্ৰন্থত ইয়াৰ উল্লেখ আছে।
তাপ্তি নদী (Tapti River):
তাপ্তি নদী ভাৰতৰ এখন প্ৰধান পশ্চিমলৈ প্ৰবাহিত হোৱা নদী। ই মধ্যপ্ৰদেশৰ সাতপুৰা ৰেঞ্জৰ পৰা আৰম্ভ হৈ মধ্যপ্ৰদেশ, মহাৰাষ্ট্ৰ আৰু গুজৰাটৰ মাজেৰে আৰব সাগৰলৈ 724 কিলোমিটাৰ বৈ যায়। এই নদীখনে জলসিঞ্চন আৰু কৃষিৰ সহায় কৰে, যাৰ ফলত ইয়াৰ অৱবাহিকা উৰ্বৰ আৰু উৎপাদনশীল হৈ পৰে। ইয়াৰ গতিপথত প্ৰাচীন চহৰ আৰু বাণিজ্যিক পথ আছে। ইয়াৰ অৱবাহিকাত হীৰা আৰু বস্ত্ৰ উদ্যোগৰ বাবে পৰিচিত চুৰাট অন্তৰ্ভুক্ত। নৰ্মদা নদীৰ লগত মিলি ই উত্তৰ আৰু দক্ষিণ ভাৰতৰ মাজত এক স্বাভাৱিক বিভাজন গঠন কৰে।
নদী পৰ্য্যটন (River Tourism):
ভাৰতত নদী পৰ্যটন জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিছে আৰু প্ৰধান নদীসমূহে দৃশ্যমান ক্ৰুজ আৰু দুঃসাহসিক কাৰ্য্যকলাপৰ ব্যৱস্থা কৰিছে। ব্ৰহ্মপুত্ৰ, গংগা আৰু যমুনা দেশীয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যটকক আকৰ্ষণ কৰা জনপ্ৰিয় গন্তব্যস্থান। নাওঁ চলোৱাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি হোৱাইট ৱাটাৰ ৰাফটিংলৈকে বিভিন্ন কাৰ্যসূচীয়ে ভাৰতৰ নদীসমূহৰ সৌন্দৰ্য্য অন্বেষণ কৰাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ অৰ্থনৈতিক সুবিধাও আছে, কিন্তু বহনক্ষম পদ্ধতি নিশ্চিত কৰা আৰু পৰিৱেশ আৰু স্থানীয় সংস্কৃতিৰ ওপৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱ কম কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ।
নদী প্ৰদূষণ (River Pollution):
ভাৰতত নদী প্ৰদূষণ এক উল্লেখযোগ্য বিষয়, ইয়াৰ কাৰণ হৈছে অপৰিশোধিত নলা-নৰ্দমা, কৃষিৰ পানী আৰু উদ্যোগিক আৱৰ্জনা। ইয়াৰ ফলত কেৱল পানীৰ গুণাগুণেই নহয়, পৰিৱেশ তন্ত্ৰ আৰু মানুহৰ স্বাস্থ্যতো প্ৰভাৱ পৰে। চৰকাৰী ব্যৱস্থা, যেনে জল আইন আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় নদী সংৰক্ষণ পৰিকল্পনা স্থাপন কৰা হৈছে যদিও ভাৰতৰ নদী আৰু ইয়াৰ আশে-পাশে থকা জনগোষ্ঠীসমূহৰ স্বাস্থ্য আৰু মংগল সুনিশ্চিত কৰাৰ বাবে অধিক কাম কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে।
নদী সংৰক্ষণৰ প্ৰচেষ্টা (River Conservation Efforts):
শেহতীয়া বছৰবোৰত প্ৰদূষণ, অতিমাত্ৰা ব্যৱহাৰ আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বাবে ভাৰতত নদী সংৰক্ষণৰ প্ৰচেষ্টাই গুৰুত্ব লাভ কৰিছে। ৰাষ্ট্ৰীয় নদী সংৰক্ষণ পৰিকল্পনা, নমামি গংগা প্ৰকল্পৰ দৰে পদক্ষেপ চৰকাৰে আৰম্ভ কৰিছে। এন জি অ’ আৰু নাগৰিক গোটসমূহেও পানীৰ বহনক্ষম ব্যৱহাৰক প্ৰসাৰিত কৰাত আৰু বৃক্ষৰোপণ আৰু নলা পৰিশোধন প্লাণ্টৰ দৰে ব্যৱস্থা ৰূপায়ণ কৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। পৰিৱেশ তন্ত্ৰ আৰু সম্প্ৰদায়ৰ বহনক্ষম বিকাশৰ বাবে নদী সংৰক্ষণ অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
সামৰণি (Conclusion):
সামৰণিত ক’ব পাৰি যে ভাৰতৰ নদীসমূহ (Rivers of India) দেশৰ সংস্কৃতি, অৰ্থনীতি আৰু পৰিৱেশৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। কিন্তু ইয়াৰ বহনক্ষম ব্যৱহাৰ নিশ্চিত কৰিবলৈ প্ৰদূষণ আৰু অতিমাত্ৰা ব্যৱহাৰৰ দৰে বিষয়সমূহৰ সমাধান কৰিব লাগিব। সংৰক্ষণ ব্যৱস্থা, পৰিৱেশ-বন্ধুত্বপূৰ্ণ পদ্ধতি আৰু জনসচেতনতা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। ভাৰতে নিজৰ প্ৰধান জলপথসমূহ ভৱিষ্যৎ প্ৰজন্মৰ বাবে সংৰক্ষণ কৰাৰ সমান্তৰালভাৱে ব্যৱহাৰ কৰি লাভৱান হৈ থাকিব পাৰে।
- See Also -
FAQ
নৰ্মদা নদী ভাৰতৰ আটাইতকৈ পুৰণি নদী বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু ইয়াৰ বয়স 30 লাখ বছৰৰো অধিক বুলি অনুমান কৰা হয়।
গংগা ভাৰতৰ আটাইতকৈ দীঘল নদী, ইয়াৰ দৈৰ্ঘ্য প্ৰায় 2,525 কিলোমিটাৰ।
গোদাবৰী ভাৰতৰ দ্বিতীয় দীঘল নদী, ইয়াৰ দৈৰ্ঘ্য প্ৰায় 1,465 কিলোমিটাৰ।
ব্ৰহ্মপুত্ৰ ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ নদী, ই কঢ়িয়াই নিয়া পানীৰ পৰিমাণৰ হিচাপত।
গংগাক ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰীয় নদী বুলি গণ্য কৰা হয়।
ভাৰতৰ আটাইতকৈ প্ৰদূষিত নদীখন হ’ল গংগা।
ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ নদী বদ্বীপ হৈছে সুন্দৰবন বদ্বীপ যি বংগ উপসাগৰত গংগা, ব্ৰহ্মপুত্ৰ, মেঘনা নদীৰ সংগমেৰে গঠিত।
নৰ্মদা নদীক ‘গুজৰাটৰ জীৱনৰেখা’ বুলি জনা যায়।
কোচি নদীক ‘বিহাৰৰ দুখ’ বুলি জনা যায়।
জলসিঞ্চন, খোৱাপানী, বিদ্যুৎ উৎপাদন, পৰিবহণ, কৃষি আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে ভাৰতত নদীসমূহ অপৰিহাৰ্য। দেশৰ বহনক্ষম উন্নয়নৰ বাবে ইয়াৰ সঠিক ব্যৱস্থাপনা আৰু সংৰক্ষণ অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
- Source -
- Wikipedia
